"Pejman"
دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
گياهان صفرابر cholagogue داراي اثر اختصاصي تحريک جريان صفرا از کبد مي‌باشند. در فارماکولوژي متعارف ميان کولاگوگ‌هاي مستقيم که در واقع مقدار صفراي ترشح شده را افزايش مي‌دهند و کولاگوگ‌هاي غير مستقيم که فقط مقدار صفرايي را که بايد توسط کيسه‌ي صفرا خارج شود افزايش مي‌دهند، تفاوت قايل مي‌شوند.اين اختلاف در طب گياهي چندان مهم هم نيست زيرا در طب گياهي از صفراي خالص شده‌ي گاو (کولاگوگ مورد استفاده در مکمل‌ها که به صورت رسمي در يازدهمين فرمولر ملي آمريکا ذکر شده است) استفاده نمي‌شود.
از نظر ماهيت تأثير، گياهان صفرابر از آن جهت که بر کبد تأثير مي‌کنند کاملاً اختصاصي هستند. اما به طور کلي، اين گياهان به عنوان تونيک‌هاي بدن تأثيردارند. ترشح صفرا براي تمامي جريان گوارش و هضم غذا اهميت بسيار دارد. همانطور که گفته شده است«ما همانيم که هضم مي‌کنيم» يا« همانيم که مي‌خوريم» بخشي از نقش صفرا، آسان کردن هضم چربي است ولي به عنوان مسهل طبيعي نيز تأثير دارد و بنابراين سبب پاکسازي سيستم مي‌گردد. بدون آنکه بخواهيم وارد جزئيات کار کاملاً پيچيده‌ي عملکرد کبد شويم، ذکر اين نکته با اهميت است که شکل گرفتن صفرا و جريان يافتن آن ، اصل اساسي کار کبد است. بنابراين، ارزش اين گياهان فراتر ازآزاد سازي ساده‌ي صفرا مي‌باشد. اين گياهان به قدرت و سلامت کبد کمک کرده و تمامي هستي را زنده و با طراوت مي‌سازند. بسياري از گياهان تلخ و هپاتيک‌ها، صفرابر هم هستند (جدول 1).
موارد استفاده‌ي گياهان صفرابر
· حفظ درازمدت ديسکينزي مجراي صفرا جهت تحريک انقباضات طبيعي براي رساندن صفرا به روده‌ي کوچک.
· بيماريهاي ناشي از احتقان يا نارسايي صفرا مانند يبوست صفراوي مقاوم به درمان زردي و هپاتيت خفيف.
· نشانه‌هاي سوء هاضمه براي کمک به گوارش مواد محلول در چربي.
· حمايت از کارسم‌زدايي کبد.
موارد عدم استعمال صفرابرها
· سنگ دردناک کيسه صفرا. افزايش فعاليت انقباضي سبب منقبض شدن بيشتر مجراي صفرا شده به بروز درد شديد غير قابل تصور منتهي مي‌شود.
· کوليک حاد صفراوي.
· زردي انسدادي، به همان علتي که در مورد سنگ دردناک کيسه‌ي صفرا گفته شد.
· کله سيستيت حاد به جز مواردي که تشخيص سنگ کيسه‌ي صفرا رد شود. کله سيستيت ممکن است به علت عفونت ايجاد شود ولي پيش ازمصرف کولاگوگ بايد علت آن مشخص گردد.
بيماريهاي کاملاً سمي کبد. در کبدي که به شدت آسيب ديده است. استفاده از کولاگوگ ممکن است فشار بيشتري بر کبد وارد آورد ولي اين مسأله را بايد با نفخ بالقوه‌ي استفاده از اين گياهان سنجيد.
کولاگوگ‌هاي گياهي
نيل وحشي Baptisia tinctoria (wild indigo)
زرشک Berberis vulgaris (barberry)
ماميران Chelidonium majus (celandine)
کلون گلابرا Chelone glabra (balmony)
کيونانتوس Chionanthus virginicus (fringetree)
آرتيشو Cynara scolymus (artichoke)
يام وحشي Dioscorea villosa (wild yam)
واهو Euonymus atropurpureus (wahoo)
اوپاتوريوم Eupatorium perfoliatum (boneset)
شاه‌تره Fumaria officinalis (fumitory)
جنتيانيا Gentiana lutea (gentian)
مهر طلايي Hydrastis Canadensis (goldenseal)
زنبق آبي Iris versicolor (blue flag)
جوز ارمد Fuglans cinerea (butternut)
لپتاندراي ويرجينيا Leptandra virginica (black root)
ماهونيا Mahonia aquifolium (oregon grape)
بادرنجبويه Melissa officinalis (lemon balm)
بولدو Peumus boldus (boldo)
رزماري Rosmarinus officinalis (rosemary)
ترشک شيرين مجعد Rumex crispus (yellow dock)
مريم گلي Salvia officinalis (sage)
گل قاصد Taraxacum officinale root (dandelion)
گرايش به دستگاه‌هاي بدن
قلب و عروق. ارزش گياهان صفرابر در اين دستگاه به علت بهبود يافتن عمومي عملکرد بدن است. اما، فقط وقتي که يک گياه کولاگوگ داراي اثرات مدر اضافي هم باشد مي‌توان ادعا کرد که بر دستگاه قلب و عروق موثر است.
دستگاه تنفس. بعضي از گياهان صفرابر داراي اثر ضد ميکرب و ضد نزله هم هستند و از اين راه بر کل سيستم تنفس تأثير دارند. بعضي از اين گياهان تونيک غشاي مخاطي به شمار مي‌روند، از جمله اوپاتوريوم پرفولياتوم، مهرطلايي، اکليل کوهي (رزماري)، مريم گلي ونيل وحشي.
دستگاه گوارش.در اين بخش مي‌توان فهرست طويلي از گياهان صفرابر را ذکر کرد از جمله آرتيشو، بادرنجبويه، زرشک، لپتاندراي ويرجينيا، زنبق آبي، بولدو، جوز ارمد، ريشه‌ي گل قاصد، پوست درخت منگوله‌دار (کيونانتوس ويرجينيا)، جنتيانيا، ماميران، شمشاد ارغواني و يام وحشي.
دستگاه ادراري. گياهان کولاگوگ به صورت غير مستقيم در اين دستگاه سودمند مي‌باشند. اما ريشه‌ي گل قاصد به ويژه داراي اثر مدر است ولي تأثيرآن ضعيفتر از برگها مي‌باشد. در موارد تب اوپاتوريوم پرفولياتوم را مي‌توان به عنوان گياه مدر و مؤثر مورد استفاده قرار داد.
دستگاه توليد مثل.داروهاي کولاگوگ مثل مهرطلايي و زرشک داراي تأثير مشخص بر ماهيچه‌هاي رحم مي‌باشند زيرا از گياهان تلخ قوي هم به شمار مي‌روند. اکليل کوهي داراي اثر تونيک و قاعده آور است ضمن آنکه بسياري از گياهان تلخ محرک رحم يا فعاليت قاعدگي مي‌باشند.
عضلات و استخوان.گياهان صفرابر ازطريق حمايت عمومي ازفعاليت متابوليک بدن بر عضلات و استخوان مؤثرند.
دستگاه عصبي.از آنجا که ازطريق هضم و تجزيه به جسم کمک مي‌کنند، گياهان صفرابر در دستگاه عصبي مرکزي داراي «عوارض جانبي» شاداب کنندگي مي‌باشند. استفاده از اين داروها به صورت فعال، ناتواني و افسردگي را از بين مي‌برد. اکليل کوهي يک مسکن عصبي است.
پوست. در صورت مصرف داخلي، غالباً گياهان صفرابر به پاکسازي بدن کمک کرده و به اين جهت به رفع مشکلات جلدي کمک مي‌کنند. از جمله گياهان زير قابل ذکر مي‌باشند: زنبق آبي، گل قاصد، شاه تره، مهرطلايي، ماهونيا و ترشک مجعد شيرين، مهرطلايي نيز استفاده‌ي خارجي دارد
از نظر ماهيت تأثير، گياهان صفرابر از آن جهت که بر کبد تأثير مي‌کنند کاملاً اختصاصي هستند. اما به طور کلي، اين گياهان به عنوان تونيک‌هاي بدن تأثيردارند. ترشح صفرا براي تمامي جريان گوارش و هضم غذا اهميت بسيار دارد. همانطور که گفته شده است«ما همانيم که هضم مي‌کنيم» يا« همانيم که مي‌خوريم» بخشي از نقش صفرا، آسان کردن هضم چربي است ولي به عنوان مسهل طبيعي نيز تأثير دارد و بنابراين سبب پاکسازي سيستم مي‌گردد. بدون آنکه بخواهيم وارد جزئيات کار کاملاً پيچيده‌ي عملکرد کبد شويم، ذکر اين نکته با اهميت است که شکل گرفتن صفرا و جريان يافتن آن ، اصل اساسي کار کبد است. بنابراين، ارزش اين گياهان فراتر ازآزاد سازي ساده‌ي صفرا مي‌باشد. اين گياهان به قدرت و سلامت کبد کمک کرده و تمامي هستي را زنده و با طراوت مي‌سازند. بسياري از گياهان تلخ و هپاتيک‌ها، صفرابر هم هستند (جدول 1).
موارد استفاده‌ي گياهان صفرابر
· حفظ درازمدت ديسکينزي مجراي صفرا جهت تحريک انقباضات طبيعي براي رساندن صفرا به روده‌ي کوچک.
· بيماريهاي ناشي از احتقان يا نارسايي صفرا مانند يبوست صفراوي مقاوم به درمان زردي و هپاتيت خفيف.
· نشانه‌هاي سوء هاضمه براي کمک به گوارش مواد محلول در چربي.
· حمايت از کارسم‌زدايي کبد.
موارد عدم استعمال صفرابرها
· سنگ دردناک کيسه صفرا. افزايش فعاليت انقباضي سبب منقبض شدن بيشتر مجراي صفرا شده به بروز درد شديد غير قابل تصور منتهي مي‌شود.
· کوليک حاد صفراوي.
· زردي انسدادي، به همان علتي که در مورد سنگ دردناک کيسه‌ي صفرا گفته شد.
· کله سيستيت حاد به جز مواردي که تشخيص سنگ کيسه‌ي صفرا رد شود. کله سيستيت ممکن است به علت عفونت ايجاد شود ولي پيش ازمصرف کولاگوگ بايد علت آن مشخص گردد.
بيماريهاي کاملاً سمي کبد. در کبدي که به شدت آسيب ديده است. استفاده از کولاگوگ ممکن است فشار بيشتري بر کبد وارد آورد ولي اين مسأله را بايد با نفخ بالقوه‌ي استفاده از اين گياهان سنجيد.
کولاگوگ‌هاي گياهي
نيل وحشي Baptisia tinctoria (wild indigo)
زرشک Berberis vulgaris (barberry)
ماميران Chelidonium majus (celandine)
کلون گلابرا Chelone glabra (balmony)
کيونانتوس Chionanthus virginicus (fringetree)
آرتيشو Cynara scolymus (artichoke)
يام وحشي Dioscorea villosa (wild yam)
واهو Euonymus atropurpureus (wahoo)
اوپاتوريوم Eupatorium perfoliatum (boneset)
شاه‌تره Fumaria officinalis (fumitory)
جنتيانيا Gentiana lutea (gentian)
مهر طلايي Hydrastis Canadensis (goldenseal)
زنبق آبي Iris versicolor (blue flag)
جوز ارمد Fuglans cinerea (butternut)
لپتاندراي ويرجينيا Leptandra virginica (black root)
ماهونيا Mahonia aquifolium (oregon grape)
بادرنجبويه Melissa officinalis (lemon balm)
بولدو Peumus boldus (boldo)
رزماري Rosmarinus officinalis (rosemary)
ترشک شيرين مجعد Rumex crispus (yellow dock)
مريم گلي Salvia officinalis (sage)
گل قاصد Taraxacum officinale root (dandelion)
گرايش به دستگاه‌هاي بدن
قلب و عروق. ارزش گياهان صفرابر در اين دستگاه به علت بهبود يافتن عمومي عملکرد بدن است. اما، فقط وقتي که يک گياه کولاگوگ داراي اثرات مدر اضافي هم باشد مي‌توان ادعا کرد که بر دستگاه قلب و عروق موثر است.
دستگاه تنفس. بعضي از گياهان صفرابر داراي اثر ضد ميکرب و ضد نزله هم هستند و از اين راه بر کل سيستم تنفس تأثير دارند. بعضي از اين گياهان تونيک غشاي مخاطي به شمار مي‌روند، از جمله اوپاتوريوم پرفولياتوم، مهرطلايي، اکليل کوهي (رزماري)، مريم گلي ونيل وحشي.
دستگاه گوارش.در اين بخش مي‌توان فهرست طويلي از گياهان صفرابر را ذکر کرد از جمله آرتيشو، بادرنجبويه، زرشک، لپتاندراي ويرجينيا، زنبق آبي، بولدو، جوز ارمد، ريشه‌ي گل قاصد، پوست درخت منگوله‌دار (کيونانتوس ويرجينيا)، جنتيانيا، ماميران، شمشاد ارغواني و يام وحشي.
دستگاه ادراري. گياهان کولاگوگ به صورت غير مستقيم در اين دستگاه سودمند مي‌باشند. اما ريشه‌ي گل قاصد به ويژه داراي اثر مدر است ولي تأثيرآن ضعيفتر از برگها مي‌باشد. در موارد تب اوپاتوريوم پرفولياتوم را مي‌توان به عنوان گياه مدر و مؤثر مورد استفاده قرار داد.
دستگاه توليد مثل.داروهاي کولاگوگ مثل مهرطلايي و زرشک داراي تأثير مشخص بر ماهيچه‌هاي رحم مي‌باشند زيرا از گياهان تلخ قوي هم به شمار مي‌روند. اکليل کوهي داراي اثر تونيک و قاعده آور است ضمن آنکه بسياري از گياهان تلخ محرک رحم يا فعاليت قاعدگي مي‌باشند.
عضلات و استخوان.گياهان صفرابر ازطريق حمايت عمومي ازفعاليت متابوليک بدن بر عضلات و استخوان مؤثرند.
دستگاه عصبي.از آنجا که ازطريق هضم و تجزيه به جسم کمک مي‌کنند، گياهان صفرابر در دستگاه عصبي مرکزي داراي «عوارض جانبي» شاداب کنندگي مي‌باشند. استفاده از اين داروها به صورت فعال، ناتواني و افسردگي را از بين مي‌برد. اکليل کوهي يک مسکن عصبي است.
پوست. در صورت مصرف داخلي، غالباً گياهان صفرابر به پاکسازي بدن کمک کرده و به اين جهت به رفع مشکلات جلدي کمک مي‌کنند. از جمله گياهان زير قابل ذکر مي‌باشند: زنبق آبي، گل قاصد، شاه تره، مهرطلايي، ماهونيا و ترشک مجعد شيرين، مهرطلايي نيز استفاده‌ي خارجي دارد
