مجموعه ای از آیینهای مشترك یا مشابه و یا دارای فصول مشترك ، تحت عنوان نوروز ، از دیرینه روزگاران در میان اقوام فلات ایران و همسایگان و سرزمینهای دور و نزدیك این سرزمین ، رایج بوده است . در این ارتباط ، البته به طور حتم و یقین نمی توان نتیجه گرفت كه نوروز تنها به فرهنگ ایرانی اختصاص داشته است ؛ اما با بررسی فرهنگ وتمدن اقوام خاور دور ، خاور نزدیك ، بین النهرین ، مصر و دیگر جاها می توان به وجوهی از تشابه در زمینه نوروز و آیینهای نوروزی اشاره نمود . در هر حال می توان گفت كه ایرانیان از دیر باز نوروز را می شناخته اند و در روندی دراز آهنگ آن را تحول و تكامل بخشیده اند و چونان پیامی جهانی برای همه انسانها ، در گسترش ان كوشیده اند .
نوروز در بابل
نظیر جشن نوروز در میان بابلیهای بین النهرین ، جشنی بوده است مرسوم به ( زاگموگ ) كه از 234 سال پیش از میلاد ، در حوالی اعتدال ربیعی – یازده روز اول ماه نیسان – برگزار می شده است . این جشن به یاد و احترام ( مردوك ) ، بت بزرگان بابلیان ، در معبد ( ازاگیلا) واقع در شهر بابل ، برپا می
شده است . بابلیان بر این باور بودند كه در روز جشن زاگموگ ، خدایان به ریاست مردوك بزرگ ، گرد هم می آیند تا سرنوشت سال آتی را رقم زنند .
نوروز در میان كردان ایزدی
كردان یزدی – ساكن در كردستان تركیه و بخشهایی از ارمنستان ، جشن نوروز را به نام « جشن سر سال » بر پا می كنند . آنان عقیده دارند كه در این روز خداوند بر سریر اقتدار تكیه می زند و سران قبایل و عشایر و رهبران مذهبی را به درگاه خویش فرا می خواند و آب و زمین به مردم می بخشد و سرنوشت سال آینده را تعیین می كند .
نوروز در میان فنقیان
فنقیان حوزه دریای مدیترانه در ایام نوروز مراسمی داشته اند تحت نام ( آدونیس ) . آنان اعتقاد داشتند كه آدونیس جوانی رعنا وزیبا بوده كه آفرودیت الهه زیبایی به او عشق می ورزیده است . بر پایه همین اعتقادات ، آدونیس یك روح نباتی بوده كه از درختی بدنیا آمده است و مرگ او موجد زمستان و خواب طبیعت است و بازگشت وی به هنگام بهار موجب احیای زمین می گردد . لذا فنقیها به همین مناسبت بهار را جشن می گرفتند و سبزه می رویاندند . چنانكه هم اكنون نیز در میان مسیحیان قبرس كه از عقاب آنهایند ، این آیین رایج است و اینان در ایام نوروز در گلدانهایی گل و سبزه می كارند و دوشیزگان به آنها آب می دهند و این سبزه ها و گل ها را ( باغهای آدونیس ) می نامند . مسیحیان قبرس پس از انجام مراسم یادشده ، چند روز به عزاداری می نشینند و سپس سبزه ها و گلها را به آبهای روان می سپارند . بنا به اظهار نظر مردم شناسان ، این آیینها نماد تحرك باروری زمین و رشد گیاهان بوده است .
نوروز در یونان باستان
در یونان باستان ،بنا به اسطوره ای موسوم به (آتیس) ، در آغاز بها ربه مدت 5 روز ، طی مراسمی مردم درخت صنوبری را كفن می پوشانیدند و به معابر میبردند و برای آتیس شیون و زاری می كردند و پس از اجرای رقصهایی خاص ، سرانجام به شادی می پرداختند . این شادمانی را رستاخیز آتیس تلقی می نمودند و بدین مناسب جشنی برپا می ساختند موسوم به ( جشن هیلاریا ) كه در 25 ماه مارس همزمان با اعتدال ربیعی برگزار می شد .
نوروز در آسیای صغیر و یونان
در آسیای صغیر و یونان همزمان با اعتدال ربیعی و آغاز بهار ، جشنهایی برپا می شده كه قرابت و شباهت آن با نوروز و آیینهای نوروزی در ایران ، بسیار قابل تأمل است .برای نمونه در منطقه ( لیدی ) و ( فریژی ) در شمال آسیای صغیر ، به هنگام رسیدن خورشید به برج حمل ، مردم برای سیبل الهه باروری و مادر خدایان و نیز برای الهه آتیس ، جشنی برگزار مینمود .
نوروز در میان سغدیان
به روایت ابوریحان بیرونی ، سغدیان در ماه دوازدهم سال ، بر اموات خود می گریستند و برای شادی ارواح آنان ، بر مقابرشان خوردنی و آشامیدنی می گذاشتند . سپس با فرا رسیدن نوروز به شادی می
پرداختند .
نوروز در میان مندائیان
مندائیان ، جماعت سامی زبان ساكن عراق ، همچون ایرانیان نوروز را جشن می گیرند و در شب اول سال نو ، شیرینی ویژه ای موسوم به ( كلیچه) می پزند .
نوروزدر جزیرﺓالعرب
پیش از ظهور اسلام ، در جزیرﺓالعرب دو جشن نوروز و مهرگان متداول بوده است . چنانكه پادشاه حیره مطابق با سنن شهریاران ساسانی ، نوروز را جشن می گرفتند . نیز در حاشیه خلیج فارس ، بر اثر رواج دین زرتشتی ، آیینهای ایرانی و از جمله نوروز رایج بوده است .
نوروز در آسیای مركزی
به روزگار معاصر ، در سمرقند و بخارا و دیگر شهرهای آسیای مركزی ، علاوه بر زرتشیان و مسلمانان ، مسیحیان ارمنی و نیز یهودیان فارسی آیینهای نوروز با شور و شوق پو اشتیاق فراوانی برگزار می كنند . این آیینها بویژه در تاجیكستان و بخارا ، از احترام خاصی برخوردار است .به طور خلاصه ، نوروز و آیینهای نوروزی در گستره پهناور ، از ایران زمین گرفته تا نجد و حجاز ، مدائن ، بصره ، سوریه ، عراق ، مصر ، سواحل آفریقا ، هند و پاكستان و كشمیر و افغانستان ، سواحل دانوب و حاشیه ولگا و شبه جزیره بالكان و نیز دیگر نقاط دور و نزدیك ایران انتشار یافته و از این راه پیام جهانی اندیشه و فرهنگ و هنر ایرانی در گوش جهانیان طنین انداز گردیده است .
نوروز در بابل
نظیر جشن نوروز در میان بابلیهای بین النهرین ، جشنی بوده است مرسوم به ( زاگموگ ) كه از 234 سال پیش از میلاد ، در حوالی اعتدال ربیعی – یازده روز اول ماه نیسان – برگزار می شده است . این جشن به یاد و احترام ( مردوك ) ، بت بزرگان بابلیان ، در معبد ( ازاگیلا) واقع در شهر بابل ، برپا می
شده است . بابلیان بر این باور بودند كه در روز جشن زاگموگ ، خدایان به ریاست مردوك بزرگ ، گرد هم می آیند تا سرنوشت سال آتی را رقم زنند .
نوروز در میان كردان ایزدی
كردان یزدی – ساكن در كردستان تركیه و بخشهایی از ارمنستان ، جشن نوروز را به نام « جشن سر سال » بر پا می كنند . آنان عقیده دارند كه در این روز خداوند بر سریر اقتدار تكیه می زند و سران قبایل و عشایر و رهبران مذهبی را به درگاه خویش فرا می خواند و آب و زمین به مردم می بخشد و سرنوشت سال آینده را تعیین می كند .
نوروز در میان فنقیان
فنقیان حوزه دریای مدیترانه در ایام نوروز مراسمی داشته اند تحت نام ( آدونیس ) . آنان اعتقاد داشتند كه آدونیس جوانی رعنا وزیبا بوده كه آفرودیت الهه زیبایی به او عشق می ورزیده است . بر پایه همین اعتقادات ، آدونیس یك روح نباتی بوده كه از درختی بدنیا آمده است و مرگ او موجد زمستان و خواب طبیعت است و بازگشت وی به هنگام بهار موجب احیای زمین می گردد . لذا فنقیها به همین مناسبت بهار را جشن می گرفتند و سبزه می رویاندند . چنانكه هم اكنون نیز در میان مسیحیان قبرس كه از عقاب آنهایند ، این آیین رایج است و اینان در ایام نوروز در گلدانهایی گل و سبزه می كارند و دوشیزگان به آنها آب می دهند و این سبزه ها و گل ها را ( باغهای آدونیس ) می نامند . مسیحیان قبرس پس از انجام مراسم یادشده ، چند روز به عزاداری می نشینند و سپس سبزه ها و گلها را به آبهای روان می سپارند . بنا به اظهار نظر مردم شناسان ، این آیینها نماد تحرك باروری زمین و رشد گیاهان بوده است .
نوروز در یونان باستان
در یونان باستان ،بنا به اسطوره ای موسوم به (آتیس) ، در آغاز بها ربه مدت 5 روز ، طی مراسمی مردم درخت صنوبری را كفن می پوشانیدند و به معابر میبردند و برای آتیس شیون و زاری می كردند و پس از اجرای رقصهایی خاص ، سرانجام به شادی می پرداختند . این شادمانی را رستاخیز آتیس تلقی می نمودند و بدین مناسب جشنی برپا می ساختند موسوم به ( جشن هیلاریا ) كه در 25 ماه مارس همزمان با اعتدال ربیعی برگزار می شد .
نوروز در آسیای صغیر و یونان
در آسیای صغیر و یونان همزمان با اعتدال ربیعی و آغاز بهار ، جشنهایی برپا می شده كه قرابت و شباهت آن با نوروز و آیینهای نوروزی در ایران ، بسیار قابل تأمل است .برای نمونه در منطقه ( لیدی ) و ( فریژی ) در شمال آسیای صغیر ، به هنگام رسیدن خورشید به برج حمل ، مردم برای سیبل الهه باروری و مادر خدایان و نیز برای الهه آتیس ، جشنی برگزار مینمود .
نوروز در میان سغدیان
به روایت ابوریحان بیرونی ، سغدیان در ماه دوازدهم سال ، بر اموات خود می گریستند و برای شادی ارواح آنان ، بر مقابرشان خوردنی و آشامیدنی می گذاشتند . سپس با فرا رسیدن نوروز به شادی می
پرداختند .
نوروز در میان مندائیان
مندائیان ، جماعت سامی زبان ساكن عراق ، همچون ایرانیان نوروز را جشن می گیرند و در شب اول سال نو ، شیرینی ویژه ای موسوم به ( كلیچه) می پزند .
نوروزدر جزیرﺓالعرب
پیش از ظهور اسلام ، در جزیرﺓالعرب دو جشن نوروز و مهرگان متداول بوده است . چنانكه پادشاه حیره مطابق با سنن شهریاران ساسانی ، نوروز را جشن می گرفتند . نیز در حاشیه خلیج فارس ، بر اثر رواج دین زرتشتی ، آیینهای ایرانی و از جمله نوروز رایج بوده است .
نوروز در آسیای مركزی
به روزگار معاصر ، در سمرقند و بخارا و دیگر شهرهای آسیای مركزی ، علاوه بر زرتشیان و مسلمانان ، مسیحیان ارمنی و نیز یهودیان فارسی آیینهای نوروز با شور و شوق پو اشتیاق فراوانی برگزار می كنند . این آیینها بویژه در تاجیكستان و بخارا ، از احترام خاصی برخوردار است .به طور خلاصه ، نوروز و آیینهای نوروزی در گستره پهناور ، از ایران زمین گرفته تا نجد و حجاز ، مدائن ، بصره ، سوریه ، عراق ، مصر ، سواحل آفریقا ، هند و پاكستان و كشمیر و افغانستان ، سواحل دانوب و حاشیه ولگا و شبه جزیره بالكان و نیز دیگر نقاط دور و نزدیك ایران انتشار یافته و از این راه پیام جهانی اندیشه و فرهنگ و هنر ایرانی در گوش جهانیان طنین انداز گردیده است .
