ترکان باستان به خدا “تنگری”،(و اکنون تانرئ) به مراسم خاکسپاری “یوغ”، به تربه مزار “قورقان”،به مجسمه مزار “بالبال” و خادمان دینی “قام” می گفته اند. در زیر معادل ترکی چند کلمه مربوط دیگر در زبان فارسی آورده می شود. شایسته است نویسندگان و شعرا واهل قلم، کلمات اصیل ترکی زیر را به جای کلمات فارسی دخیل در زبان ترکی که استقلال و هویت این زبان را تهدید و مخدوش کرده است بکار برند:
مزار: سینSin ، سینهSinə ، سینلهSinlə . در جامع
التواریخ قرن هفده گفته می شود که در زبان ترکی سینله منحصرا برای نامیدن
قبر کفار و مزار برای نامیدن قبر مسلمانان بکار می رود. به نظر می رسد
تشابه کلمه ترکی سین به معنی مزار با کلمه سینوس لاتین به معنی شکاف و
شیار حادثه ای تصادفی است.(شاید هم نباشد!)
قبر، گور، مقبره: باساغاBasağa ، یئرچوYerçü ٬ توبلو(ق)Tubluq ، توپلوTuplu ٬ سٶکؤ Sökü ، قومQom ، توکهTükə ، قوموا Qomva
مزار تاریک: تونه ریکTünərik ، تونهTünə ، تونه ره کTünərək ، قارایئرQarayer ، قارا دامQaradam ٬ قارا اورونQaraorun
مدفن: گؤموتGömüt ٬ گؤمه ج Göməc ٬ گؤمگه نGömgən ، گؤمدو Gömdü
تربه: قورقانQurqan
آرامگاه: یاتیرYatır
آرامگاه ابدی: منگی یاتیرMəngi Yatır ، اورکه ن یاتیرÜrkən Yatır (اورکه ن: همیشگی)
مرقد، بقعه: قورقان ائوQurqan Ev
قبرستان: اٶلولوکÖlülük ، سینلیکSinlik ، سینلاقSinlaq ، سینلکSinlək ، گٶموتلوکGömütlük .
گورکن: گٶموتچوGömütçü ، سینچیSinçi
گورکنی: گٶموتچولوکGömütçülük ، سینچیلیکSinçilik
سنگ قبر: سالSal (سنگ مسطحی که بر روی قبر گذاشته می شود)
مجسمه قبر: بالبال Balbal
کتیبه سنگ قبر: سین یازیتیSin yazıtı
ستون یادبود، ستون مزار: تیکمه داشTikmə daş ، تیکیلی داشTikili daş
سنگ عمودی مزار: تیکیتTikit
سنگ سر مزار: باش داشیBaşdaşı
سنگ پای مزار: آیاق داشیAyaqdaşı
مرگ: اٶلوم Ölüm
اجل: قارایازیQarayazı ، قارادوهQaradəvə ، قاراچیخینQaraçıxın ، قارایولQarayol
جنازه: اٶلوکÖlük
نعش: اٶلوتÖlüt
مرده: اؤلوÖlü
پارچه ابریشمی روی قبر: ائشیکEşik
تابوت: قاپساقQapsaq ، قابیرجاقQabırcaq
تخته حمل تابوت: سالاجاSalaca
ولادت، متولد …: دوغومDoğum ، دوغوموDoğumu ، دوغوملوDoğumlu
وفات، فوت: اٶلوموÖlümü ، اٶلومÖlüm
فرزند ….: …. اوغلوOğlu ، …. قیزیQızı
عزا: یاسYas
تعزیه: یاس تٶره نیYas Törəni
مرثیه:
یاخیمYaxım ، یاخماYaxma ، آغیتAğıt ، آغی Ağı(آغیت: ذکر محاسن و نیکی های
متوفی و الم و حرمان ناشی از دست دادن وی به شکل منظوم و طبق مقامی مشخص،
بیشتر از طرف زنان در مرگ اشخاص مشهور و یا آفات اجتماعی گفته می شد. از
مشهورترین آغیتهای ترکی، آغیت آلپ ار تونقا است).
نوحه: ساغوSağu (ساغوها که در مراسم یوغ گفته می شده اند متناسب با خصوصیات متوفی بوده اند).
نوحه خوان: سیغیتچیSığıtçı ، ساغیتچیSağıtçı
مویه‌گری: اوخشاما Oxşama
مراسم عزاداری: یاس تٶره نیYas Törəni
اعلامیه فوت، آگهی مرگ: اٶلوم دویوروسوÖlüm Duyurusu ، اٶلوم بیلدیریسیÖlüm Bildirisi
ترحیم: یوغYuğ ، قوْراقQoraq ، اه یله شیمƏyləşim
مجلس ترحیم: یوغ تٶره نیYuğ Törəni ، اه یله شمهƏyləşmə
شرکت کنندگان در مجلس ترحیم: یوغچوYuğçu
مرحوم: سویورقانمیش Suyurqanmış
رحمت کردن: سویورقاماقSuyurqamaq
رحیم: سویورقانSuyurqan
مرحوم، مرحومه: اسیرگه نمیشƏsirgənmiş ، باغیشلانمیشBağışlanmış ، سویورقانمیشSuyurqanmış
مغفرت، آمرزش: یارلیقاماقYarlıqamaq
مغفور، مغفوره: یارلیقانمیشYarlıqanmış
مهربان: سئویتلیSevitli، پدر مهربان: سئویتلی آتاSevitli Ata
فداکار: اٶزوئریلی Özverili ، یولوقچوYoluqçu
بزرگ خاندان: اوسون بٶیویوUsun Böyüyü ، اوسونون باشیUsunun başı
پدر بزرگوار: اولو آتاUlu Ata
محترم، گرامی: سایینSayın ، سایقیلی Sayqılı
روحت شاد، روحش شاد: تینی، تینین سئوینجلی اولسون! Tini, Tinin Sevincli Olsun
روح: اٶزوت Özüt، سونه Süne، قوتQut ، سور سالقین Sür Salqın، تین Tın، کٶرمٶس Körmös، یولا Yula، اٶزقونوق Özqonuq
آگهی، اعلان، اعلانیه: دویوروDuyuru
اعلامیه، اطلاعیه، بیانیه: بیلدیریBildiri
آگهی ترحیم: یوغ دویوروسو Yuğ Duyurusu
ابراز همدردی: باش ساغلیغی دویوروسوBassağlığı Duyurusu .
اعلامیه ی تشکر: ساغ اولون دویوروسوSağolun Duyurusu
خانواده: اوسون Usun
خانواده‌های داغدار : یاسلی اوسونلارYaslı Usunlar
اقوام: قودالارQudalar
خویشاوندان، فامیلها: یاسونلارYasunlar
بازماندگان: قالانلارQalanlar
نزدیکان: یاخینلارYaxınlar
آشنایان: تانیشلار Tanışlar
داغداران: یاسلیلار Yaslılar
دوستان: یولداشلارYoldaşlar ، آرخاداشلارArxadaşlar
همسایگان: قونشولارQonşular
وابستگان:
منسوبین:
شادروان:
ناکام:
مجلس ترحیم زنانه: قادینلار اوچون یوغQadınlar üçün yuğ ، قادین اه یله شمه سیQadın Əyləşməsi
وصیت: توتروقTutruq ، توتسوقTutsuq
وصیت کردن: تۇتورماقTuturmaq
میراث: قالیتQalıt ، آندیرAndır
ایمان آوردن: بۆتمک Bütmək
دین: بۆته م Bütəm
دینی: بوته مسه ل Bütəmsəl
مذهب: کیرتینKirtin
طریقت: سوره ک Sürək
بیدین: بوته مسیز Bütəmsiz
بادین: بوته ملیBütəmli
دیندار: بوتگون Bütgün
مٶمن : بۆتگه نBütgən
بنیادگرا: کٶکدنچیKökdənçi
بنیادگرای دینی: کٶکدن بوته مچی Kökdən Bütəmçi
روحانی: بوته م ارBütəmər ، تویینToyın ٬ قارادونلو Qaradonlu
حکومت روحانیان: بوته م ارکBütəmərk
ماخذ: چیخاقÇıxaq
الهیات: تانری بیلیمTanrı bilim
خطاى شرعى: آرینچیArınçı ، یازیقYazıqlı
گناهکار: یازیقلىYazıqlı
خطاى عرفى، جرم: سوچ Süç
حضرت: ائدیزEdiz
کافر: اٶرتگه نÖrtgən
مکان مقدس: یئگ ائوYegev
زیارتگاه: گٶروشگهGörüşgə
زیارت: گٶروشGörüş
مسجد: یوکونله کYükünlək ، یوکونجلوکYükünclük
مناره: سیوره نSivrən
منبر: تومسهTümsə
محراب: سوناقSunaq
امام جماعت: قانشارداQanşarda
وضو: یوآرینYuarın (یو.+آرین.)
وضو گرفتن: یوآرینماق Yuarınmaq
غسل: چیم آرینÇimarın (چیم.+آرین.)
غسل کردن: چیم آرینماق Çimarınmaq
طهارت: آرینیم Arınım
اذان: اۆنده Ündə
موذن: اونده چی Ündəçi
اذان گفتن: اونده مکÜndəmək
امام: باشراBaşra
مرجع تقلید: یانسی چیخاغیYansı Çıxağı
مقلد: یانسیق Yansıq ، یانساقYansaq
نماز: یوکون Yükün، یوکونجYükünc
سجده: یوکنوYüknü
قربان: آداقAdaq
بدعت: قوندارتی Qondartı
بدعتگزار: قوندارتان Qondartan
روسری اسلامی: بورگو Bürgü
تلرانس٬ مدارا، تسامح، تساهل: دؤزونDözün
تلرانت: دؤزونلو Dözünlü ٬ دؤزگونDözgün
سکولاریزم: بوندالیق Bundalıq
سکولار: بوندالی Bundalı
لائیسیسم: ائلدنلیکEldənlik ، ائلدن ارکEldənərk
لائیک: ائلدنEldən ، ائلدنچیEldənçi
تئوکراسی، حکومت دینی: اوغان ارک Uğanərk
تئوکرات: اوغان ار Uğanər
سپیده، شفق، سحر: دان Dan
نماز صبح: ائرته یوکونوErtə Yükünü
نماز ظهر: اٶیله یوکونوÖylə Yükünü
نماز عصر: ایکیندی یوکونوİkindi Yükünü
نماز مغرب: آخشام یوکونوAxşam Yükünü
نماز عشاء: یاتسی یوکونوYatsı Yükünü
غرب: باتیBatı
مغرب: گون باتارGünbatar
غروب: باتسیقBatsıq ، گون باتیشی Gün Batışı
شرق: دوغوDoğu
مشرق: گون دوغارGündoğar
طلوع: دوغسوقDoğsuq ، گون دوغوشوGün Doğuşu
سال شمسی: گونه ش ایلیGünəş İli
سال قمری: آیسال ایلAysal İl
سال میلادی: دوغوش ایلیDoğuş İli
سال هجری: کٶچسه ل ایلKöçsəl İl
هفته: یئددیجه Yeddicə
دوشنبه: باشگۆن Başgün
سه شنبه: توْزگۆن Tozgün
چهارشنبه: اوْدگۆن Odgün
پنج شنبه: اوْرتاگۆنOrtagün
جمعه: یئیگۆنYeygün
شنبه: ائلگون Elgün
یکشنبه: آراگۆنAragün
ژانویه: اوْجاق آیی Ocaq
فوریه: بوْز آیی Boz
ژوئن: چیچک آیی Çiçək
جولای: اوْراق آیی Oraq
مه: کؤچ آیی Köç
مارس: یئلین آیی Yelin
آوریل: قێرآچان آیی Qıraçan
آوگوست: بیچین آیی Biçin
سپتامبر: سیخمان آییSıxman
اکتبر: اکیم آیی Əkim
نوامبر: اۇلوسوْیوق آیی Ulusoyuq
دسامبر: آرالێق آیی Aralıq
