فتوپریود (واکنش به طول روز)
به علت مایل قرار گرفتن محور زمین سهم نسبی طول ساعات روز و شب در زمانهای مختلف سال با یکدیگر متفاوت است. با توجه به همبستگی ساعات روشنایی و تاریکی با دیگر عوامل اقلیمی به خصوص درجه حرارت، گیاهان به تغییرات رژیمهای تاریکی و روشنایی در طول زمان سازگار شدهاند. اعمال مهمی چون گلدهی، جوانه زنی بذر، ریزش برگ و تغییرات رنگدانهها مثالهایی از این نوع هستند. رنگدانهای در گیاه که به عنوان فیتوکروم شناخته شدهاست، عامل اصلی دریافت کننده نور است که مسؤول تنظیم این واکنشها میباشد.
رنگدانه فیتوکروم دارای دو شکل است. یک شکل آن نقطه حداکثر جذب برای نور قرمز در طول موج 660 نانومتر است و دیگری نقطه حداکثر برای جذب نور قرمز دور با طول موج 730 نانومتر است. در طول ساعات روز نور قرمز به سرعت تبدیل به نور قرمز دور میشود و در تاریکی نور قرمز دور به آهستگی به نور قرمز تبدیل میشود. فیتوکروم قرمز دور به صورت بیولوژیکی فعال و مسؤول واکنشهای اساسی گیاهان به ساعات روشنایی یا تاریکی است. در صبح، درست دقایقی پس از تابش خورشید، فیتوکروم قرمز دور شکل غالب بوده و این غالبیت در سرتاسر روز نیز ادامه میابد. این غالبیت در طول شب نیز حفظ میشود زیرا تبدیل به فیتوکروم قرمز در طول شب کند است. اما هنگامی که طول شب نسبتا کوتاه است، زمان کافی برای تبدیل فیتوکروم قرمز دور به قرمز به حد کافی وجود ندارد و فیتوکروم قرمز دور غالب باقی میماند. اما چناچه تعداد ساعات تاریکی افزایش یابد، به نقطهای میرسد که طول شب به اندازه کافی برای غالبیت شکل قرمز فراهم است. حتی هنگامی که مدت زمان غالبیت شکل قرمز کوتاه است، تغییراتی در واکنشهای گیاهی اتفاق میافتد. برای مثال در گل داوودی، پایان غالبیت دائمی فیتوکروم قرمز دور در پاییز، رشد جوانههای گل را فعال میسازد. این نوع واکنش به عنوان واکنش روز کوتاه شناخته میشود. البته، واکنش واقعی به وسیله طولانیتر شدن ساعات شب فعال میشود. اهمیت طول دوره تاریکی این است که حتی یک دوره کوتاه نور مصنوعی در وسط شب در گلخانه برای تبدیل کافی فیتوکروم قرمز دور جهت جلوگیری از گلدهی کافی است. توتفرنگی نوع متفاوت دیگری از واکنش را داراست. در بهار، شبهای کوتاهتر برای فیتوکروم قرمز دور این امکان را فراهم میآورد که غالبیت همیشگی را بازیافت کند و سبب تغییر از مرحله تولید رویشی به تولید زایشی شود. گیاهانی با چنین واکنش را گیاهان روز بلند مینامند.
اگرچه در واقع شبهای کوتاهتر است که سبب این تغییرات میشود. بنابراین چون واریتههای معمول توتفرنگی خصوصیات رشد رویشی گیاهان روز بلند را دارا هستند، واریته های روز خنثی توتفرنگی به منظور کنترل دامنه گلدهی در تابستان و اوایل بهار اصلاح شده اند.
منبع: کتاب اگرواکولوژی ترجمه دکتر علیرضا کوچکی و همکاران
