phalagh
مدیر بازنشسته
سخنرانی حجة الاسلام سید محمد انجوی نژاد
30 / 3 / 1388
منبع : سايت رهپويان وصال
در طول تاریخ اخلاق و عرفان بحث های زیادی در مورد مناظره ی بین عقل و احساس [ یا عقل و عشق ] انجام شده است. عده ای قائل بر این بودند که فقط عقلانیت بر جامعه و بر انسان حاکم باشد. عده ای می گفتند راه رسیدن به انسانیت انسان و حتی خدا، راه احساس، خدا، فطرت و عشق است.
باید آمیزه ای از این دو باشد تا انسان به سرفرازی در زندگی شخصی و اجتماعی برسد.
عقل :
در آیات و روایات داریم : کلُّ ما حَکَم به العقل ، حَکَم به الشرع . هرچیزی که عقل می گوید، شرع هم همان را می گوید. یعنی تمام احکام الهی بر مبنای عقل است. این عقل دو قسمت است : یک قسمت عقل نسبی و قسمت دیگر عقل مطلق است.
عقل مطلق یعنی عقل الهی. هرچه که شرع گفته است، عقلانی است. یعنی هرآنچه که خداوند فرموده، عقلانی است و خلاف عقل نیست. این، عقل مطلق یا عقل کامل است.
اما عقل نسبی، عقلی است که ما داریم و در طول زندگی دائم در حال پیشرفت و پسرفت است. نمی توانیم بگوییم هرچه که خداوند فرموده، با عقل یک بچه جور در می آید ، یا با عقل یک روحانی جور در می آید. عقل یک چیز نسبی است. شما امروز عاقل تر از ده سال پیش خودت هستی. ده سال دیگر عاقل تر از الان خواهی بود. بنابراین نمی توان گفت هرچه که خداوند فرموده، باید با عقل من جور در بیاید ! خیر، می گوییم هرچه که خداوند گفته کاملاً عقلانی است ؛ عقل مطلق. عقل های ما نسبی است و ما در طول زمان و در طول رشد عقل، آرام آرام به صحت و عقلانی بودن حرف های خداوند پی می بریم. این زمان ممکن است هزاران سال طول بکشد. مثلاً 1400 سال پیش برخی از حرف های خداوند برای بشر عقلانی نبود. برای اینکه عقلشان به نسبت آن زمان خیلی کم بود. الان عقل بشر برخی از آن ها را درک می کند و به صحت آن ها پی برده است. و برخی دیگر نیز شاید در طی سال های آینده برای بشر عقلانی شود. در طول تاریخ، عقل ما رشد می کند. این که کسی بگوید - چون شرع، عقلانی است، پس من هرچه را که عقلم می پسندد، قبول می کنم - شرع را حذف می کند. اگر قرار بر این باشد ، دیگر شرع را برای چه می خواهی ؟! با عقل خودت جلو برو !!
بشر در راه کامل کردن عقل نسبی خودش در مسیر عقل مطلق است، ولی هیچ گاه به آن عقل الهی نمی رسد؛ چون عقل خداست.
احساس یا شعور دل :
برخی آن را عشق یا عاطفه یا فطرت می نامند. در این مورد هم یک احساس نسبی داریم و یک احساس مطلق.
مثلا می گویند به دلم افتاده این اتفاق می افتد. این یقینی نیست، نسبی است. معلوم نیست درست به دل شما افتاده باشد ! بنابراین احساس هم نسبی است. انسان می تواند از احساس هم استفاده ی نسبی کند.