اکولوژی ذرت
ذرت گیاهی گرمسیری است . این گیاه در دمایی بالاتر از درجه حرارت بهینه رشد گیاهان معتدله رشد میکند . با این وجود ، قابلیت سازگاری بالای ذرت ، امکان کشت آنرا حتی در نقاط سردسیر هم میسر نموده است و با به وجود آمدن هیبریدهای زودرس ، در مناطق سردسیر تولید آن افزایش یافته است . حرارت:
بطور طبيعي جايگاه اصلي ذرت در نواحي گرمسيري و نيمه گرمسيري است و بعلت قابليت سازگاري خوب اين گياه به محيط هاي مختلف امكان كشت آن حتي در مناطق سردسيري بشرط رفع سرما و يخبندان ميسر مي باشد. نواحي كشت ذرت از 58 درجه عرض شمالي در كانادا، شمال اروپا و روسيه تا 38 درجه عرض جنوبي در آرژانتين و 42 درجه عرض جنوبي در نيوزلند، گسترش يافته است، ولي زراعت اين گياه عمدتاً بين 55-30 درجه عرض جغرافيايي جنوبي و شمالي انجام مي گيرد .
ذرت بعنوان يك گياه گرمسيري احتياج زيادي به حرارت در طول دوره رشد دارد و در تمامي دوران رشد و نمو خود به يخبندان حساس مي باشد، همچنين درجه حرارتهاي بالا به آن خسارت وارد مي نمايد (درجه حرارت بيش از 35 درجه سانتيگراد). در درجه حرارت 10-8 سانتيمتر به كندي جوانه مي زند ، درجه حرارت مناسب خاك براي جوانه زدن و خروج گياهچه 18-16 درجه سانتيگراد بوده مناسبترين درجه حرارت در طول دوره رشد و نمو ذرات بين 30-20 درجه سانتيگراد مي باشد .
فاصله زماني بين سبز شدن دانه تا ظهور گل تاجي عمدتاً توسط درجه حرارت طي اين دوره رشد تعيين مي گردد و طول روز تاثير كمتري دارد. گياه ذرت به درجه حرارتهاي پايين حساس بوده و در مناطق سرد قسمتي از رشد مقدماتي يعني از جوانه زدن تا شروع رشد سريع گياه در كمتر از 16-15 درجه سانتيگراد انجام مي گيرد به همين دليل قسمتهاي هوايي گياه زرد رنگ مي شود. (كمتر از 15 درجه سانتيگراد در اوايل تابستان). حساسيت به سرما و تغيير رنگ گياه از سبز به زرد روشن يكي از اختصاصات گياهان تيپ مي باشد، كاهش درجه حرارت در مرحله رسيدن دانه، فاكتوري موثر در كاهش محصول ذرت مي باشد، چنانچه درجه حرارت در اين مرحله پايين تر از 12 درجه سانتيگراد مي باشد، انتقال مواد از مغز ساقه به دانه متوقف مي شود، مناسبترين درجه حرارت براي اين مرحله 22-20 درجه سانتيگراد مي باشد.در درجه حرارت بالاتر از 35 درجه سانتيگراد حاشيه برگهاي ذرت حالت سوختگي پيدا كرده و چنانچه اين افزايش درجه حرارت با زمان ظهور گل مواجه باشد، گرده افشاني انجام نگرفته و عمل لقاح صورت نمي گيرد و باعث افزايش عمل تنفس در گياه و كاهش مواد ذخيره اي حاصل از فتوسنتز مي شود. دماي بالا موجب كاهش قدرت فعاليت دانه هاي گرده و عدم تلقيح گلهاي ماده مي گردد كه باعث افزايش درصد گلهاي نازا و افزايش ميزان كچلي در بلال مي گردد، در دماي 35-32 درجه سانتيگراد، حدوداً 30 درصد دانه هاي گرده در مدت 3-2 ساعت از بين مي روند .
ذرت قادر به رشد در ارتفاعات پايين تر از سطح دريا تا ارتفاعات 3000 متري مي باشد، در ارتفاعات بالاتر ديررس شده و از درجه رسيدگي آن كاسته مي شودذرت متعلق به آب و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری است و دما عامل محدود کننده رشد و نمو این گیاه محسوب می شود (34) . نیاز ذرت به گرما را با واحدهای حرارتی تعیین میکنند یکی از این روشها تعیین تعداد روز رشد ( Growing Degree Day G.D.D ) میباشد که مجموع میانگین حداکثر و حداقل درجه حرارت روزانه از عدد 10 که حداقل جهت رشد ذرت میباشد کم میشود .
نیاز حـرارتی ( GDD ) ذرتهای زودرس 1800-1500 درجـه روز و در مــورد ذرتهای دیررس 2300-2240 درجه روز ذکر شده است . جوانه زدن در ذرت از دمای 10-8 درجه سانتیگراد شروع میگردد اما درجه حرارت مطلوب در این مرحله 30-22 درجه سانتیگراد میباشد . در شرایط رطوبت کافی هر چه دمای خاک بالاتر باشد رویش در مدت زمان کوتاهتری صورت خواهد گرفت . مناسب ترین محیط برای زراعت ذرت از نظر حرارت ناحیهای است که حداقل دمای آن در یک مدت معینی از سال بین 21 تا 32 درجه سانتیگراد تغییر نماید . دمای بالای 28 درجه سانتیگراد به علت افزایش سرعت تعرق از گیاه ، ریشه را دچار مشکلات فزایندهای در ارتباط با جبران آب از دست رفته میکند . علاوه بر این در دمای بالا ، میزان اتلاف مواد ناشی از تنفس به ساخت مواد حاصل از فتوسنتز پیشی میگیرد .1-7-2- نور
نور :
ذرت گياهي روز كوتاه است، به اين معني كه گل دادن آن با كوتاه شدن طول روز سريعتر مي گردد. و برعكس روزهاي بلند باعث افزايش برگها و طول دوره رشد آن مي گردد. علاوه بر طول روز، شدت و كيفيت نور بر رشد و نمو ذرت موثر مي باشد. حدود 45 درصد انرژي خورشيد در طيف مرئي 700-400 نانومتر قرار دارد و در فتوسنتز موثر است، از اين رو گياه پر محصولي چون ذرت در يك فصل رشد حدود 3 درصد تابش مرئي ورودي را دريافت كرده و به صورت ماده خشك ذخيره مي نمايد، زيرا پر بازده ترين محصولات زراعي مقدار كمي از انرژي موجود را به مصرف مي رسانند با توجگه به اينكه ذرت جزء گياهان مي باشد اين گياه در نور زياد سرعت فتوسنتز بيشتري نسبت به گونه هاي از خود نشان مي دهد، كارائي مصرف ازت بالا و عملكرد انرژي نوري پايين بعنوان دو ويژگي مهم گياهان مطرح مي باشد كه آنها را از گياهان متمايز مي نمايد. به منظور افزايش راندمان محصول ذرت در منطقه، انتخاب واريته سازگار با آن لازم و ضروري مي باشد، بنابراين در مناطق شمالي كشور براي توليد ذرت دانه اي از واريته هاي زودرس و در مناطق جنوبي از واريته هاي ديررس مي توان استفاده نمود .انرژی ذخیره شده در دانههای ذرت 3-2 درصد کل انرژی خورشیدی است که در تمام مراحل رشد و نمو خود دریافت میکند . انرژی ذخیره شده در کل بیوماس 6 تا 8 درصد است . و تا 6 برگ نزدیک و بالای بلال در پر شدن دانه نقش مهمی داشته و نور بایستی به آنها برسد .1-7-3- رطوبت :
رطوبتيك فاكتور مهم در زراعت ذرت نياز آبي گياه مي باشد، زراعت ذرت در رابطه با توليد ماده خشك نسبت به ساير نباتات زراعي به آب كمتري احتياج دارد، در واريته هاي زودرس 300-250 ليتر براي توليد يك كيلوگرم ماده خشك و براي واريته هاي ديررس 400-350 ليتر براي توليد يك كيلوگرم ماده خشك لازم مي باشد كه ضريب تبخير گياه مي باشد،در پاره اي از مراحل رشد از جمله گسترش سريع برگها، گرده افشاني و پر شدن دانه، كه مصادف با ماههاي گرم تابستان است نياز گياه به آب شدت مي يابد با توجه به اينكه ذرت به ازاي هر كيلوگرم ماده خشك توليدي، آب كمتري را به مصرف مي رساند ، ولي به علت رشد زياد قسمت هوايي، در دوره رويشي مقدار آب لازم براي زراعت ذرت زياد مي باشد راندمان مصرف آب (WUE) گونه هاي بيشتر از مي باشد، يعني اينكه گونه هاي به ازاء هر كيلوگرم آب مصرفي، گرم ماده خشك بيشتري نسبت به گونه هاي توليد مي نمايند كه اين موضوع به شدت فتوسنتز آنها در نور و دماي زياد (بعلت برگ بيشتر) و قدرت سيستم ريشه بر مي گردد ذرت در مناطقي كه داراي 700-600 ميليمتر بارندگي با پراكندگي مناسب در طول دوره رشد گياه باشد بصورت ديم كشت مي گردد، مقدار كل آب مصرفي اين گياه بصورت تبخير و تعرق در خلال دوره رشد تقريبا 400 تا 600 ميليمتر است .
ذرت به رطوبت اضافي خاك بسيار حساس بوده و به همين خاطر مزارع بايد از زهكشي مناسبي برخوردار باشد، تعداد و فاصله بين آبياريها تحت تاثير عوامل آب و هوايي، خاكي و گياهي متغير بوده و مي تواند بين 15-2 بار باشد .
اگر نیاز آبی ذرت در تمامی مراحل رشد برآورده شود قادر به تولید یک کیلوگرم ماده خشک به ازای استفاده از 400-370 کیلوگرم آب میباشد . به علت زیاد بودن سطح برگ ، مقدار فتوسنتز و همچنین تبخیر و تعرق افزایش یافته ودر نتیجه مجموع آب مصرفی ان افزایش می یابد ولی نسبت به ماده خشک تولیدی ، مصرف آب آن از سایر غلات کمتر است . نیازمندی ذرت نسب به آب در مرحله گسترش سریع برگها ، در دوره گردافشانی و پر شدن دانه که معمولا با ماههای گرم تابستان همراه است شدت مییابد . میزان آب مورد نیاز هنگام جوانه زدن بسته به درجه حرارت 44-27درصد وزن دانه میباشد ومدت آن حدود 5 روز میباشد .دوبار خشکی کوتاه در طی مدت 20 روز تشکیل کیسههای جنینی موجب غیر عادی شدن 43% کیسه های جنین موجود در بلال های ذرت میگردد .ذرت درنواحی مختلف از نظر بارندگی دارای سازگاری وسیعی است طوری که از نواحی نیمه خشک با بارندگی 200 تا250 میلی متر تا مناطقی با بارندگی سالیانه بیش از4000 میلی متر رشد مینماید . حداکثر عملکرد ذرت زمانی به دست میآید که 60% آب قابل استفاده گیاه در خاک صرف شود .1-7-4- خاك:
ذرت در رابطه با خاك زراعي حساسيت زيادي ندارد، كاشت آن در خاكهايي كه داراي عمق كافي و نرم و قابل نفوذ باشند، امكان پذير است، ميزان عملكرد آن عمدتا در خاكهاي حاصلخيز ، زهكش دار و با بافت سبك كه ظرفيت آبگيري بيشتري دارند قابل توجه مي باشد. زمينهاي خيلي سبك و خيلي سنگين براي كاشت ذرت مناسب نمي باشند، اين نوع زمين ها را مي توان بوسيله كودهاي سبز و حيواني اصلاح كرده و سپس اقدام به كشت نمود.
بهترین خاک برای ذرت با توجه به شرایط خاص ریشهای ، عدم پنجه زنی ، حجم زیاد اندام هوایی و بیوماس ، خاک عمیق با بافت متوسط ، زهکشی خوب و قدرت نگهداری بالا میباشد . ذرت به املاح مقاومت نسبی نشان داده اما اگر هدایت الکتریکی خاک به 10 میکرو مول بر سانتی متر یا بالاتر برسد میزان عملکرد به شدت کاهش مییابد .ذرت در موقع جوانهزنی نسبت به شوری مقاوم بوده اما با افزایش درجه شوری ، جوانه زنی ممکن است به تاخیر افتد ولی به درصد جوانه زنی تاثیر سوئی نخواهد داشت .بهترین خاک برای کشت ذرت ، لیمونی شنی یا هوموسی بوده و در خاکهایی با PH 7-2/5 قابل رشد است . ذرت به دلیل داشتن ریشهای عمیق و نیز قدرت خوبی که در جذب مواد غذایی دارد نسبت به حاصلخیزی خاک چندان توقعی ندارد .
|
