sey
عضو جدید
مقدار روی در کره خاکی تقریباً 80 میلی گرم در کیلو گرم است. در خاک مقدار آن از 10 تا 300 و به طور متوسط 50 میلی گرم در کیلو گرم متغیر می‌باشد (ليندسي، 1979). اما مقدار کل آن در خاک مانند بسياري از عناصر غذايي مورد نياز گياه به هيچ وجه معيار قابل جذب بودن آن براي گياه نيست. مقدار روي در سنگ‌ها نيز متفاوت بوده و طيف آن از 4 تا 100 ميلي‌گرم در کيلوگرم متغير است. مقدار روي در بازالت 100، شيل 45، گرانيت 10، سنگ آهک 4 و در ماسه‌سنگ 30 ميلي‌گرم در کيلوگرم خاک گزارش شده است (تيسدل و همکاران، 1993). از کاني‌هاي مهم حاوي روي مي‌توان از اسفالريت (ZnS)، اسميت سونيت (ZnCO[SUB]3[/SUB])، همي‌مورفايت Zn[SUB]4[/SUB](OH)[SUB]2[/SUB]Si[SUB]2[/SUB]O[SUB]7[/SUB].H[SUB]2[/SUB]O نام برد. روي در خاک به فرم‌هاي زير ديده مي‌شود (ليندسي، 1979).
- بخش مهمي از روي به عنوان جزء ساختماني برخي کاني‌هاي رسي بوده و مي‌تواند در شبکه کريستالي جايگزين منيزيم گردد.
- بخشي از روي به صورت جذب سطحي کاني‌هاي رسي، به صورت کاتيون قابل تبادل، است.
- بخشي از روي نيز به صورت جذب سطحي اکسيدها، هيدرواکسيد و اکسي‌هيدرواکسيدهاي آهن و آلومينيوم و همچنين جذب سطحي کربنات‌ها ديده مي‌شود.
- بخشي از روي در خاک به صورت ترکيب با ماده آلي ديده مي‌شود.
- مقداري از روي به فرم Zn[SUP]2+[/SUP]در محلول خاک وجود دارد.
شکل مهم و قابل جذب روي در خاک شکل دو ظرفيت آن (Zn[SUP]2+[/SUP]) است. واکنش زير ميزان فراهمي روي را در خاک مشخص مي‌سازد (ليندسي، 1979):
Soil – Zn + 2H[SUP]+[/SUP] à Zn[SUP]2+[/SUP] logK[SUB]0[/SUB]=5.8 و يا logZn[SUP]2+[/SUP] = 5.8 – 2 log pH
اين واکنش نشان مي‌دهد که فعاليت يون روي در خاک توسط PH کنترل مي‌گردد و با هر يک واحد افزايش در مقدار PH غلظت روي 100 برابر کاهش مي‌يابد.
ضرورت روي براي گياهان، اولين بار در سال 1926، در گوجه‌فرنگي توسط Sammer و Lipman مشخص شد (گلاس، 1989). امروزه کمبود روي يکي از معضلات مهم تغذيه‌اي در سطح جهان است که رشد گياهي را به خصوص در خاک‌هاي آهکي مناطق خشک و نيمه‌خشک جهان محدود ساخته و احتمالاً بيشترين گستردگي را در جهان در بين عناصر کم‌مصرف دارد (تاکر و برنان، 1993). کمبود روي در گياهان، در سراسر جهان و تقريباً در تمامي خاک‌ها مشاهده شده است. کمبود روي عموماً در خاک‌هاي با واکنش قليايي (به خاطر فراهمي کم آن)، در خاک‌هاي شني، در خاک‌هاي شديداً آبشويي يافته و در خاک‌هاي اسيدي (به خاطر کم بودن مقدار روي بومي) شيوع بيشتري دارد (ولچ و همکاران، 1991).
کمبود روي در خاک‌هاي زراعي دنيا عموميت دارد. طبق گزارش فائو، از 30 کشور جهان، بيش از 30 درصد از خاک‌هاي کشاورزي اين کشورها، با مشکل کمبود روي قابل استفاده براي گياهان زراعي و باغي مواجهند (سيلانپا، 1982). نتايج تجزيه خاک هاي زراعي ترکيه (بيش از 60 درصد) و نيز بيشتر خاک‌هاي کشاورزان ايران، بيانگر آن است که کمبود روي در اين خاک‌ها به دلايل متعددي از جمله آهکي بودن خاک‌هاي زراعي، PHبالا، حضور بي‌کربنات فراوان در آب‌هاي آبياري، مصرف فراوان و بيش از نياز کودهاي فسفاته و در نهايت عدم رواج مصرف کودهاي محتوي روي عموميت دارد. اثرات کمبود روي در اين‌خاک‌ها، به ويژه در خاک‌هاي آهکي، در کاهش توليدات کشاورزي، به خصوص در غلات در اکثر کشورهاي جهان از جمله هندوستان، چين، استراليا، ترکيه و سرانجام ايران مشهود است. حتي در شرايطي بيش از 50 درصد کاهش توليد در غلات را کمبود اين عنصر سبب شده است. بي‌دليل نيست که حدود 40 درصد از مردم جهان، از کمبود عناصر کم‌مصرف به خصوص روي (گرسنگي پنهان) رنج مي‌برند. يکي از علل عمده کمبود روي با اين گستردگي، اين است که غلات غذاي اصلي اين قبيل کشورها را تشکيل مي‌دهد. گندم، برنج وذرت، 90 درصد از غذاي ساکنين اين قبيل کشورها را شامل مي‌شود، چرا که در استراليا با تغذيه خوب و مصرف بالاي گوشت، 67 درصد مردان و 83 درصد زنان نياز روزانه خود به روي را تأمين نکرده و به ناچار قرص‌هاي محتوي روي مصرف مي‌کنند (رنگل و گراهام، 1995، چاک ماک و همکاران، 1996). مسلماً در کشور ما که غذاي اکثريت قريب به اتفاق مردم نان و برنج مي‌باشد، کمبود شديدتر است و درصد افرادي که از کمبود اين عنصر حياتي رنج مي‌برند در ظاهر به مراتب فراوانتر و شديدتر خواهد بود.
در اين راستا مواد غذايي حاصله از خاک‌هاي زراعي و باغي کشور به دلايل زير از کمي عنصر روي، رنج مي‌برند:
رنگل و گراهام(1995) اهميت مقدار روي در دانه گندم را تحقيق نموده نشان دادند که غني بودن دانه از لحاظ روي موجب مي‌گردد که روي به عنوان يک کود شرع کننده عمل کرده، ريشه‌ها را قوي و مقاومت آنها را به بيماري زياد و ظرفيت عملکرد گياهان را بالا مي‌برد. جدول زير افزايش متوسط عملکرد محصولات مختلف در اثر استفاده از سولفات روي در هندوستان را نشان مي‌دهد.
- بخش مهمي از روي به عنوان جزء ساختماني برخي کاني‌هاي رسي بوده و مي‌تواند در شبکه کريستالي جايگزين منيزيم گردد.
- بخشي از روي به صورت جذب سطحي کاني‌هاي رسي، به صورت کاتيون قابل تبادل، است.
- بخشي از روي نيز به صورت جذب سطحي اکسيدها، هيدرواکسيد و اکسي‌هيدرواکسيدهاي آهن و آلومينيوم و همچنين جذب سطحي کربنات‌ها ديده مي‌شود.
- بخشي از روي در خاک به صورت ترکيب با ماده آلي ديده مي‌شود.
- مقداري از روي به فرم Zn[SUP]2+[/SUP]در محلول خاک وجود دارد.
شکل مهم و قابل جذب روي در خاک شکل دو ظرفيت آن (Zn[SUP]2+[/SUP]) است. واکنش زير ميزان فراهمي روي را در خاک مشخص مي‌سازد (ليندسي، 1979):
Soil – Zn + 2H[SUP]+[/SUP] à Zn[SUP]2+[/SUP] logK[SUB]0[/SUB]=5.8 و يا logZn[SUP]2+[/SUP] = 5.8 – 2 log pH
اين واکنش نشان مي‌دهد که فعاليت يون روي در خاک توسط PH کنترل مي‌گردد و با هر يک واحد افزايش در مقدار PH غلظت روي 100 برابر کاهش مي‌يابد.
ضرورت روي براي گياهان، اولين بار در سال 1926، در گوجه‌فرنگي توسط Sammer و Lipman مشخص شد (گلاس، 1989). امروزه کمبود روي يکي از معضلات مهم تغذيه‌اي در سطح جهان است که رشد گياهي را به خصوص در خاک‌هاي آهکي مناطق خشک و نيمه‌خشک جهان محدود ساخته و احتمالاً بيشترين گستردگي را در جهان در بين عناصر کم‌مصرف دارد (تاکر و برنان، 1993). کمبود روي در گياهان، در سراسر جهان و تقريباً در تمامي خاک‌ها مشاهده شده است. کمبود روي عموماً در خاک‌هاي با واکنش قليايي (به خاطر فراهمي کم آن)، در خاک‌هاي شني، در خاک‌هاي شديداً آبشويي يافته و در خاک‌هاي اسيدي (به خاطر کم بودن مقدار روي بومي) شيوع بيشتري دارد (ولچ و همکاران، 1991).
کمبود روي در خاک‌هاي زراعي دنيا عموميت دارد. طبق گزارش فائو، از 30 کشور جهان، بيش از 30 درصد از خاک‌هاي کشاورزي اين کشورها، با مشکل کمبود روي قابل استفاده براي گياهان زراعي و باغي مواجهند (سيلانپا، 1982). نتايج تجزيه خاک هاي زراعي ترکيه (بيش از 60 درصد) و نيز بيشتر خاک‌هاي کشاورزان ايران، بيانگر آن است که کمبود روي در اين خاک‌ها به دلايل متعددي از جمله آهکي بودن خاک‌هاي زراعي، PHبالا، حضور بي‌کربنات فراوان در آب‌هاي آبياري، مصرف فراوان و بيش از نياز کودهاي فسفاته و در نهايت عدم رواج مصرف کودهاي محتوي روي عموميت دارد. اثرات کمبود روي در اين‌خاک‌ها، به ويژه در خاک‌هاي آهکي، در کاهش توليدات کشاورزي، به خصوص در غلات در اکثر کشورهاي جهان از جمله هندوستان، چين، استراليا، ترکيه و سرانجام ايران مشهود است. حتي در شرايطي بيش از 50 درصد کاهش توليد در غلات را کمبود اين عنصر سبب شده است. بي‌دليل نيست که حدود 40 درصد از مردم جهان، از کمبود عناصر کم‌مصرف به خصوص روي (گرسنگي پنهان) رنج مي‌برند. يکي از علل عمده کمبود روي با اين گستردگي، اين است که غلات غذاي اصلي اين قبيل کشورها را تشکيل مي‌دهد. گندم، برنج وذرت، 90 درصد از غذاي ساکنين اين قبيل کشورها را شامل مي‌شود، چرا که در استراليا با تغذيه خوب و مصرف بالاي گوشت، 67 درصد مردان و 83 درصد زنان نياز روزانه خود به روي را تأمين نکرده و به ناچار قرص‌هاي محتوي روي مصرف مي‌کنند (رنگل و گراهام، 1995، چاک ماک و همکاران، 1996). مسلماً در کشور ما که غذاي اکثريت قريب به اتفاق مردم نان و برنج مي‌باشد، کمبود شديدتر است و درصد افرادي که از کمبود اين عنصر حياتي رنج مي‌برند در ظاهر به مراتب فراوانتر و شديدتر خواهد بود.
در اين راستا مواد غذايي حاصله از خاک‌هاي زراعي و باغي کشور به دلايل زير از کمي عنصر روي، رنج مي‌برند:
- آهکي بودن خاک‌ها (PHبالا)
- مصرف بي‌رويه کودهاي فسفاته در کشور
- زيادي بي‌کربنات در آب‌هاي آبياري کشور
- رايج نبودن مصرف اين کودها در کشور
رنگل و گراهام(1995) اهميت مقدار روي در دانه گندم را تحقيق نموده نشان دادند که غني بودن دانه از لحاظ روي موجب مي‌گردد که روي به عنوان يک کود شرع کننده عمل کرده، ريشه‌ها را قوي و مقاومت آنها را به بيماري زياد و ظرفيت عملکرد گياهان را بالا مي‌برد. جدول زير افزايش متوسط عملکرد محصولات مختلف در اثر استفاده از سولفات روي در هندوستان را نشان مي‌دهد.
آخرین ویرایش:
