نویسنده: حمید کیامیری
تحصیلات: مهندسی مواد-سرامیک
شغل: مدير توليد شركت بلورك البرز (سازنده انواع ظروف خانگي و بلورهاي صنعتي)
ممیز ISO 9001 , ISO 14000
مشاور صنايع شيشه و مواد اوليه
مترجم متون تخصصي شيشه
شيشه دست ساز يا شيشه فوتي يکي از صنايع دستي قديمي ايران است و به فرآورده يي‌‌اطلاق ميشود که مراحل اساسي توليد آن با دست انجام گرفته باشد.
قدمت اين محصول به 2500 تا 3000 سال پيش از ميلاد ميرسد.
شيشه جسمي است شفاف، شکننده و ترکيبي از سيليکاتهاي قليايي که اين اجسام را در‌کوره ذوب مي‌نمايند و بوسيله دست يا به کمک قالب‌هاي مخصوص به آنها شکل ميدهند.اشيايي که از مناطق مختلف کشور نظ‌ير شوش، ري، ساوه، و نيشابور از زير خاک به دست‌‌آمده نشان دهنده ساخت اينگونه ظروف در اکثر نقاط کشور در گذشتههاي دور ميباشد.ظروف شيشه يي در اوايل دوره ي اسلامي بيشتر شامل بط‌ري، قوري، گلدان و فنجان بوده‌‌است که براي مصارف خانگي بکار مي‌رفته. برخي اشيا باقي مانده متعلق به قرون هشتم و‌نهم ميلادي است که بدون تزئين ميباشد. همچنين تعدادي دکمه شيشه يي که طي يکي از‌حفريات ناحيه ي حسنلو بدست آمده متعلق به عهد هخامنشي است که بر وجود و رونق‌‌شيشه گري در آن عصر گواهي ميدهد.
يکي ديگر از فنون مرتبط با شيشه گري دستي، تراش شيشه بوسيله ي دست يا چرخ است و‌در روي بعضي از ظروف شيشه يي قرن نهم که در سامره و ايران پيدا شده تراشهايي عالي‌‌از صورت انسان وجود دارد.
براي مثال اشيا کشف شده توسط هيات اکتشافي موزه ي متروپوليتن در نيشابور را مي‌توان نام برد.
هم اينک شيشه گري در بخشهايي از کشور رواج دارد و دست اندرکاران آن با کمک وسايل ابتدائي مصنوعاتي مصرفي و هنري توليد ميکنند.
کارگاههاي شيشه گري معمولا داراي سقفهاي بلند و پنجرههاي بلند هستند که باعث خروج‌‌هواي گرم ناشي از کار کردن کوره‌ها ميشود و هواي داخل کارگاه را متعادل و قابل تحمل‌نگاه ميدارد. براي استفاده از چند نوع شيشه با رنگهاي متفاوت در هر کارگاه شيشه گري‌دو يا چند کوره اصلي وجود دارد. ماده اوليه براي ساخت شيشه بيشتر ضايعات شيشه يي و‌شيشه خرده هايي است که از نقاط مختلف شهرها جمع آوري ميگردد و گاهي نيز از سيليس‌که ماده اصلي شيشه است به عنوان ماده ي اوليه شيشه گري استفاده ميشود.
درجه حرارت لازم براي ذوب سيليس 1827 درجه سانتيگراد است. اما در مواردي که مخلوط شيشه و سيليس مورد استفاده قرار گيرد به منظور پائين آوردن درجه ذوب مواد ديگري‌مانند کربنات، براکس، شوره، نيترات و مواد قليائي ديگر به ماده ي اوليه افزوده ميشود.
يکي از مهمترين عوامل در شيشه گري دستي نحوه ي ساخت رنگهاي شيشه است. براي اين‌‌منظور از اکسيدهاي فلزات که به صورت پودر در بازار وجود دارد استفاده مي‌نمايند.
مصنوعات شيشه يي به دو گونه فوتي و پرسي توليد ميشود.
براي توليد شيشه ي فوتي ابتدا مواد اوليه مصرفي که عمدتا خرده شيشه است در داخل‌‌کوره ريخته و حرارت داده ميشود تا به صورت مذاب در آيد. اين عمل، يعني تبديل شيشه‌خرده به شيشه ي مذاب به نسبت درجه ي حرارت کوره بين 36 تا 48 ساعت به طول‌ميانجامد و هنگامي که شيشه به صورتي کاملا مذاب در آمد، استاد کار وسيله اي فلزي بنام دم را به داخل شيشه ي مذاب فرو برده و کمي آنرا مي‌چرخاند و بعد از اينکه مقدار کمي از شيشه ي مذاب که اصطلاحا بار ناميده ميشود از داخل کوره برداشته شد، در لوله مي‌دمد‌تا گوي کوچکي که به گوي اول موسوم است به دست آيد بعد از سر دو سخت شدن اين‌‌گوي مجددا دم را به داخل شيشه ي مذاب فرو برده و شيشه لازم را براي ساخت وسيله ي مورد نظ‌ر بر ميدارد تهيه ي گوي اول به صنعتگر کمک مي‌کند تا مقدار شيشه يي که در‌مرحله ي دوم بر ميدارد در تمام نقاط داراي قط‌ر مساوي بوده و شيئي که ساخته ميشود در‌تمام نقاط قط‌ر يکسان داشته باشد. اما بدليل آنکه در اين مرحله، غلظت شيشه ي مذاب‌براي فرم پذيري کم است و از سويي حتما مي‌بايست داراي قط‌ر مساوي و فرم مناسب‌‌باشد، لوله ي دم روي ميله يي که داراي سرد و شاخه است قرار گرفته و صنعتگر ضمن‌چرخاندن مداوم آن به وسيله ي قاشق چوبي به فرم دادن شيشه مي‌پردازد و براي‌پيشگيري از چسبيدن شيشه ي مذاب به قاشق هر چند يکبار آن را به وسيله ي آب خيس‌ميکنند که به اين کار قاشقي کردن بار مي‌گويند. بعد از مرحله ي قاشقي کردن بار، گوي‌در داخل قالب قرار گرفته و عمل دميدن به وسيله ي دهان و در مواردي به وسيله ي‌کمپرسور انجام ميشود.
شيشه ي پرسي نيز همانند شيشه ي فوتي نياز به سرد شدن تدريجي دارد و به همين جهت‌ميبايست بعد از تکميل جهت رسيدن گرمايش به درجه ي حرارت هواي معمولي داخل‌‌گرمخانه قرار داده شود.
بعد از مرحله ي ساخت نوبت به عمليات تکميلي ميرسد و محصول شيشه اي به وسيله ي‌تراش، نقاشي يا مات کردن تزئين ميگردد.
براي مات کردن شيشه مي‌بايست از اسيدي که بتواند قسمتي از سط‌ح شيشه را در خود حل کند استفاده شود تنها اسيدي که شيشه در برابر آن مقاومت ندارد اسيد فلوريدريک است‌‌اما کار کردن با اين اسيد بسيار خط‌رناک است و در ضمن مقرون به صرفه نيز نيست.بنابراين بجاي آن از محلول آمونيوم هيدروژن فلوريديا مواد مشابه ديگر براي مات کردن‌‌شيشه استفاده ميکنند.
براي مات کردن شيشه، وسايل شيشه اي را به مدت چند دقيقه در محلول قرار داده و‌سپس خارج مي‌نمايند و با آب مي‌شويند رنگهايي که معمولا براي نقاشي روي شيشه بکار‌ميرود اکسيدهاي فلزات مختلف بصورت پودر است که با تربانتين و روغن مخصوصي مخلوط‌ساييده ميشود و آنرا به صورت مخلوط غليظي در مي‌آورند و با آن بروي شيشه نقاشي‌‌ميکنند سپس به منظور ثابت کردن رنگ اشيا نقاشي شده، آنها را به مدت 2 تا 4 ساعت‌‌در کوره يي با دماي 500 تا 600 درجه ي سانتيگراد قرار ميدهند، سپس کوره را خاموش و‌بعد از سرد شدن کامل کوره، اشيا را از آن خارج مي‌نمايند.
جهت تراش روي شيشه از سنگ مخصوصي که درجه سختي آن بيش از سختي شيشه است‌‌استفاده مي‌نمايند. براي اين منظور از سنگهاي ديسک مانندي که با سرعت لازم قادر به‌‌چرخش هستند استفاده به عمل مي‌آيد. سرعت چرخهاي تراش و ديسک تراشکاري بستگي‌مستقيم به نوع تراش دارد.
صنعتگران تراشکار نخست محلهايي را که مي‌بايست تراش بخورد مشخص نموده و سپس با‌نگهداشتن ظرف شيشه يي در دست و نزديک کردن آن به سنگ تراش نقش دلخواه روي‌‌شيشه را حک مي‌نمايند و سپس آن قسمتها را صيقل ميدهند.
هم اکنون محصولات شيشه يي دست ساز کشورمان شامل انواع ظروف مصرفي و تزئيني‌است که بخش عمده ي آن توسط کارگاههاي شيشه گري تهران توليد و عرضه ميشود.
تحصیلات: مهندسی مواد-سرامیک
شغل: مدير توليد شركت بلورك البرز (سازنده انواع ظروف خانگي و بلورهاي صنعتي)
ممیز ISO 9001 , ISO 14000
مشاور صنايع شيشه و مواد اوليه
مترجم متون تخصصي شيشه
شيشه دست ساز يا شيشه فوتي يکي از صنايع دستي قديمي ايران است و به فرآورده يي‌‌اطلاق ميشود که مراحل اساسي توليد آن با دست انجام گرفته باشد.
قدمت اين محصول به 2500 تا 3000 سال پيش از ميلاد ميرسد.
شيشه جسمي است شفاف، شکننده و ترکيبي از سيليکاتهاي قليايي که اين اجسام را در‌کوره ذوب مي‌نمايند و بوسيله دست يا به کمک قالب‌هاي مخصوص به آنها شکل ميدهند.اشيايي که از مناطق مختلف کشور نظ‌ير شوش، ري، ساوه، و نيشابور از زير خاک به دست‌‌آمده نشان دهنده ساخت اينگونه ظروف در اکثر نقاط کشور در گذشتههاي دور ميباشد.ظروف شيشه يي در اوايل دوره ي اسلامي بيشتر شامل بط‌ري، قوري، گلدان و فنجان بوده‌‌است که براي مصارف خانگي بکار مي‌رفته. برخي اشيا باقي مانده متعلق به قرون هشتم و‌نهم ميلادي است که بدون تزئين ميباشد. همچنين تعدادي دکمه شيشه يي که طي يکي از‌حفريات ناحيه ي حسنلو بدست آمده متعلق به عهد هخامنشي است که بر وجود و رونق‌‌شيشه گري در آن عصر گواهي ميدهد.
يکي ديگر از فنون مرتبط با شيشه گري دستي، تراش شيشه بوسيله ي دست يا چرخ است و‌در روي بعضي از ظروف شيشه يي قرن نهم که در سامره و ايران پيدا شده تراشهايي عالي‌‌از صورت انسان وجود دارد.
براي مثال اشيا کشف شده توسط هيات اکتشافي موزه ي متروپوليتن در نيشابور را مي‌توان نام برد.
هم اينک شيشه گري در بخشهايي از کشور رواج دارد و دست اندرکاران آن با کمک وسايل ابتدائي مصنوعاتي مصرفي و هنري توليد ميکنند.
کارگاههاي شيشه گري معمولا داراي سقفهاي بلند و پنجرههاي بلند هستند که باعث خروج‌‌هواي گرم ناشي از کار کردن کوره‌ها ميشود و هواي داخل کارگاه را متعادل و قابل تحمل‌نگاه ميدارد. براي استفاده از چند نوع شيشه با رنگهاي متفاوت در هر کارگاه شيشه گري‌دو يا چند کوره اصلي وجود دارد. ماده اوليه براي ساخت شيشه بيشتر ضايعات شيشه يي و‌شيشه خرده هايي است که از نقاط مختلف شهرها جمع آوري ميگردد و گاهي نيز از سيليس‌که ماده اصلي شيشه است به عنوان ماده ي اوليه شيشه گري استفاده ميشود.
درجه حرارت لازم براي ذوب سيليس 1827 درجه سانتيگراد است. اما در مواردي که مخلوط شيشه و سيليس مورد استفاده قرار گيرد به منظور پائين آوردن درجه ذوب مواد ديگري‌مانند کربنات، براکس، شوره، نيترات و مواد قليائي ديگر به ماده ي اوليه افزوده ميشود.
يکي از مهمترين عوامل در شيشه گري دستي نحوه ي ساخت رنگهاي شيشه است. براي اين‌‌منظور از اکسيدهاي فلزات که به صورت پودر در بازار وجود دارد استفاده مي‌نمايند.
مصنوعات شيشه يي به دو گونه فوتي و پرسي توليد ميشود.
براي توليد شيشه ي فوتي ابتدا مواد اوليه مصرفي که عمدتا خرده شيشه است در داخل‌‌کوره ريخته و حرارت داده ميشود تا به صورت مذاب در آيد. اين عمل، يعني تبديل شيشه‌خرده به شيشه ي مذاب به نسبت درجه ي حرارت کوره بين 36 تا 48 ساعت به طول‌ميانجامد و هنگامي که شيشه به صورتي کاملا مذاب در آمد، استاد کار وسيله اي فلزي بنام دم را به داخل شيشه ي مذاب فرو برده و کمي آنرا مي‌چرخاند و بعد از اينکه مقدار کمي از شيشه ي مذاب که اصطلاحا بار ناميده ميشود از داخل کوره برداشته شد، در لوله مي‌دمد‌تا گوي کوچکي که به گوي اول موسوم است به دست آيد بعد از سر دو سخت شدن اين‌‌گوي مجددا دم را به داخل شيشه ي مذاب فرو برده و شيشه لازم را براي ساخت وسيله ي مورد نظ‌ر بر ميدارد تهيه ي گوي اول به صنعتگر کمک مي‌کند تا مقدار شيشه يي که در‌مرحله ي دوم بر ميدارد در تمام نقاط داراي قط‌ر مساوي بوده و شيئي که ساخته ميشود در‌تمام نقاط قط‌ر يکسان داشته باشد. اما بدليل آنکه در اين مرحله، غلظت شيشه ي مذاب‌براي فرم پذيري کم است و از سويي حتما مي‌بايست داراي قط‌ر مساوي و فرم مناسب‌‌باشد، لوله ي دم روي ميله يي که داراي سرد و شاخه است قرار گرفته و صنعتگر ضمن‌چرخاندن مداوم آن به وسيله ي قاشق چوبي به فرم دادن شيشه مي‌پردازد و براي‌پيشگيري از چسبيدن شيشه ي مذاب به قاشق هر چند يکبار آن را به وسيله ي آب خيس‌ميکنند که به اين کار قاشقي کردن بار مي‌گويند. بعد از مرحله ي قاشقي کردن بار، گوي‌در داخل قالب قرار گرفته و عمل دميدن به وسيله ي دهان و در مواردي به وسيله ي‌کمپرسور انجام ميشود.
شيشه ي پرسي نيز همانند شيشه ي فوتي نياز به سرد شدن تدريجي دارد و به همين جهت‌ميبايست بعد از تکميل جهت رسيدن گرمايش به درجه ي حرارت هواي معمولي داخل‌‌گرمخانه قرار داده شود.
بعد از مرحله ي ساخت نوبت به عمليات تکميلي ميرسد و محصول شيشه اي به وسيله ي‌تراش، نقاشي يا مات کردن تزئين ميگردد.
براي مات کردن شيشه مي‌بايست از اسيدي که بتواند قسمتي از سط‌ح شيشه را در خود حل کند استفاده شود تنها اسيدي که شيشه در برابر آن مقاومت ندارد اسيد فلوريدريک است‌‌اما کار کردن با اين اسيد بسيار خط‌رناک است و در ضمن مقرون به صرفه نيز نيست.بنابراين بجاي آن از محلول آمونيوم هيدروژن فلوريديا مواد مشابه ديگر براي مات کردن‌‌شيشه استفاده ميکنند.
براي مات کردن شيشه، وسايل شيشه اي را به مدت چند دقيقه در محلول قرار داده و‌سپس خارج مي‌نمايند و با آب مي‌شويند رنگهايي که معمولا براي نقاشي روي شيشه بکار‌ميرود اکسيدهاي فلزات مختلف بصورت پودر است که با تربانتين و روغن مخصوصي مخلوط‌ساييده ميشود و آنرا به صورت مخلوط غليظي در مي‌آورند و با آن بروي شيشه نقاشي‌‌ميکنند سپس به منظور ثابت کردن رنگ اشيا نقاشي شده، آنها را به مدت 2 تا 4 ساعت‌‌در کوره يي با دماي 500 تا 600 درجه ي سانتيگراد قرار ميدهند، سپس کوره را خاموش و‌بعد از سرد شدن کامل کوره، اشيا را از آن خارج مي‌نمايند.
جهت تراش روي شيشه از سنگ مخصوصي که درجه سختي آن بيش از سختي شيشه است‌‌استفاده مي‌نمايند. براي اين منظور از سنگهاي ديسک مانندي که با سرعت لازم قادر به‌‌چرخش هستند استفاده به عمل مي‌آيد. سرعت چرخهاي تراش و ديسک تراشکاري بستگي‌مستقيم به نوع تراش دارد.
صنعتگران تراشکار نخست محلهايي را که مي‌بايست تراش بخورد مشخص نموده و سپس با‌نگهداشتن ظرف شيشه يي در دست و نزديک کردن آن به سنگ تراش نقش دلخواه روي‌‌شيشه را حک مي‌نمايند و سپس آن قسمتها را صيقل ميدهند.
هم اکنون محصولات شيشه يي دست ساز کشورمان شامل انواع ظروف مصرفي و تزئيني‌است که بخش عمده ي آن توسط کارگاههاي شيشه گري تهران توليد و عرضه ميشود.
