اصول روزه داری برای بیماران مختلف در سنین مختلف

scorpion_tur

عضو جدید
کاربر ممتاز
روزه‌داري در بيماران

در حدود 5/1-1/1 ميليارد نفر از مردم دنيا مسلمان هستند (حدود 25 - 18) و روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان براي تمام اين افراد در صورتي که بالغ و سالم باشند از واجبات ديني محسوب مي­‌شود. از نگاه قرآن مجيد افراد بيمار از روزه گرفتن معاف هستند مخصوصا اگر روزه‌­­داري عواقب مضري براي ايشان در پي داشته باشد...

اما بسياري از اين افراد با وجود کسالت، اصرار به روزه­‌داري دارند. لذا آگاهي از خطرات بالقوه از وظايف مهم پزشکان و کادر درماني است تا دارودرماني صحيح براي اين افراد انجام شده و از عواقب مضر جلوگيري گردد.

ابتدايي‌ترين آگاهي پزشک درمورد بيماران در ماه مبارک رمضان، آشنايي با گروه‌هايي است که روزه‌داري در انها واجب نيست (البته با توجه به نظر مجتهد مورد تقليد اين ليست مي تواند تغيير کند):

کودکان زير سن بلوغ

افراد کهنسال که از نظر بدني بسيار ضعيف هستند.

بيماري‌هاي مزمن که دچار روند غير قابل کنترل شده‌اند مانند ديابت و COPD

مبتلايان به ايدز مخصوصا اگر داروهاي آنتي رتروويرال مصرف مي‌کنند.

بيماري‌هاي end-stage مانند سرطان

زنان باردار يا مادران شيرده

زناني که در دوره قاعدگي هستند يا خونريزي پس از بارداري دارند.

مسافران

باتوجه به اينکه ماه مبارک رمضان ممکن است در هر فصلي از سال قرار گيرد، طول زمان روزه‌داري بر اساس طول روز، مکان (عرض جغرافيايي) و فصلي که ماه در آن قرار مي­‌گيرد 18-11 ساعت تغيير مي‌کند. شيوه زندگي و رفتارهاي روزانه در زمان روزه‌داري در هر کشور مسلماني متفاوت است. براي مثال در کشور ما با توجه به تفاوت‌هاي فرهنگي، وعده‌هاي مصرفي غذا مي‌تواند 2 بار (در سحر و افطار) و يا بيشتر (براي مثال همراه مصرف شام) باشد. بايد توجه داشت که مصرف داروها در اين ماه بدون نظر پزشک دستخوش تغيير نشود.

نکات کلي که مي‌تواند بيماران را در مصرف بهتر غذا در اين ماه ياري کند شامل:

مصرف مايعات بخصوص آب براي جلوگيري از دهيدراتاسيون (روزه در زمان افطار بهتر است با آب و مايعات باز شود.)

در زمان غذا به اندازه کافي سبزيجات مصرف شود.

کاهش مصرف مايعات حاوي کافئين مانند چاي، قهوه و نوشابه تا حد امکان (کاهش مصرف قبل از ماه رمضان شروع شود تا از ايجاد عوارضي مانند سردرد و نوسانات خلق جلوگيري شود.)

از مصرف قندهاي تصفيه شده در غذا مانند شيريني و انواع ديگر آن اجتناب شود.

از مصرف غذاهاي ادويه‌دار اجتناب شود.

در مطالعه‌اي که بر 81 بيمار روزه‌دار انجام شد، نشان داده شد که 42 اين بيماران رژيم دارودرماني معمول خود را ادامه داده و 58 آنها در الگوي مصرف داروي خود تغيير ايجاد کرده‌اند(43 قطع دارودرماني،10 تغيير الگوي دارودرماني و 5 مصرف يکجا دوز روزانه). در مطالعه ديگري بر 325 بيمار روزه‌دار نشان داده شد که 64 اين بيماران الگو مصرف داروي خود را تغيير داده‌اند (18مصرف يکجا دوز روزانه قبل از غذاي سحر يا غذاي افطار). از مهمترين خطرات براي افرادي که در اين مطالعه داروهاي خود را يکجا مصرف کرده بودند، تداخلات دارويي بود. براي مثال زني 57 ساله با نارسايي قلبي بدليل مصرف همزمان ديورتيک‌هاي تيازيدي و ديژيتال‌ها دچار عوارض ديژيتال‌ها شده بود. در اين بيمار، ديورتيک تيازيدي باعث کاهش سطح پتاسيم و در ادامه افزايش ادرار شده و کاهش ميزان آب باعث افزايش حساسيت سلول‌هاي قلبي به ديژيتال و ايجاد عوارض جانبي شده است. در مطالعه ديگري بر 124 فرد با صرع ايديوپاتيک که در ماه رمضان روزه گرفته بودند، نشان داده شد که 27 نفر از اين افراد در اين ماه دچار تشنج شدند که 20 نفر آنها، داروهاي ضدصرع خود را از سحر تا افطار قطع مي‌کردند. در اين مطالعه قطع داروهاي ضدصرع، مهمترين دليل ايجاد تشنج در ماه مبارک رمضان نام برده شده است.

در تمامي مطالعات فوق نشان داده شده است که بيشتر بيماران اطلاعات خاصي راجع به چگونگي تغيير رژيم دارويي خود در طول ماه مبارک رمضان دريافت نکرده‌اند. در نتيجه مي‌توان گفت تنظيم رژيم دارويي بيمارن با توجه به داروهاي مصرفي، شيوه مصرف، زمان‌‌بندي مصرف و تداخل با غذاهاي مصرفي مي‌تواند از مهمترين وظايف پزشکان باشد تا از عواقب مضر جلوگيري گردد.


شيوه مصرف

يکي از کارهاي قابل انجام براي دارودرماني بيماران در طول ماه مبارک رمضان، استفاده از شيوه‌هاي مختلف مصرف است. با توجه به قوانين مذهبي روزه‌داري، بسياري از روشهاي مصرف دارو در طول روزه‌داري براي فرد روزه‌دار با توجه به متجهد مورد تقليد او مي‌تواند بدون اشکال باشد. براي مثال استفاده از کرم‌ها يا شياف‌هاي رکتال و واژينال، تزريق آمپول‌هاي مسکن، دارويي و تقويتي چه عضلاني و چه وريدي (در صورتي که جنبه تغذيه‌اي نداشته باشد)، مصرف اسپري‌هاي بيني و ... با توجه به نظر بعضي مراجع تقليد مسلمان روزه را باطل نکرده و استفاده از آنها در طول روزه‌داري بدون اشکال است.


الگوي مصرف

دوز مصرف با توجه به ويژگي‌هاي بيماري فرد مي‌تواند در طول ماه مبارک رمضان تغيير کند. داروها در زمان روزه‌داري مي‌تواند بين زمان افطار تا سحر مصرف شوند. دو الگوي مختلف مصرف که به صورت معمول در ماه مبارک رمضان استفاده مي‌شود در ادامه آورده شده است.


دارودرماني تک دوز

راحت‌ترين وضعيت قابل تصور، بيماري است که تک‌دوز دارو در زمان افطار دارد. رژيم دارودرماني اين فرد در صورتي که با زمان روزه‌داري تداخل نداشته باشد، نيازي به تغيير ندارد. در صورتي که دوز مصرفي دارو در صبح يا در طول روز باشد، پزشک بايد مراقب تغيير دوز دارو در غروب باشد زيرا اين تغيير مي‌تواند ميزان کارايي (efficacy) درمان را کمتر کرده و مقاومت دارو را تغيير دهد.

کارايي و مسموميت بيشتر داروها مي‌تواند با توجه به زمان مصرف تغيير کند که بدليل تغيير فرآيندهاي بيوشيميايي، فيزيولوژيک و رفتاري در ريتم سيرکادين به وجود مي‌آيد. در نتيجه زمان‌هاي سيرکادين بايد از مهمترين عوامل اثرگذار بر فارماکوکينتيک، کارايي و عوارض دارو در نظر گرفته شود. جدول شماره 1 اطلاعات بدست آمده از مطالعات فارماکوکينتيک و فارماکوديناميک گروهي از داروها را نشان مي‌دهد.

تفاوت‌هاي فارماکوکينتيکي داروها در ماه مبارک رمضان نيز ديده شده است. در مطالعه مقايسه‌اي در مورد فارماکوکينتيک تئوفيلين قبل و در طي ماه مبارک رمضان در داوطلبان روزه‌دار نشان داده شد که جذب دارو به طور محسوس در ساعت 8 شب (2 ساعت پس از افطار) کمتر از ساعت 4 صبح (دقيقا پس از سحر) است. اين نتايج بدليل تغييرات سيرکادين در تفاوت‌هاي pH معده و تفاوت‌هاي ريتم و کيفيت غذاي مصرفي به وجود مي‌آيد.

در مطالعه ديگري که بر پارامترهاي فارماکوکينتيکي داروي والپروئيک اسيد در ماه مبارک رمضان بر داوطلبان روزه‌دار انجام شد، نشان داده شده که تغيير ريتم زندگي و الگوي مصرف دارو مي‌تواند تاثير به سزايي بر اين پارامترها داشته باشد. علاوه بر تاخير در جذب دارو، مشخص شد که کاهش محسوسي در نيمه عمر حذف پلاسمايي دارو در صورت مصرف در ساعت 5 صورت مي‌گيرد. با توجه به اينکه اين پارامترها با توجه به الگوي مصرف دارو دچار تغيير مي‌شوند، توصيه شده است که وضعيت مصرف داروهاي ضد‌صرع در ماه مبارک رمضان به دقت پايش شوند.

البته در مطالعاتي نيز نشان داده شده در صورت ادامه مصرف صحيح داروهاي ضد فشار خون در بيماران با فشارخون بالا، پارامترهاي فارماکوکينتيکي و فارماکوديناميک اندازه‌گيري شده، دچار تغيير محسوسي نمي‌شود. همچنين در مطالعه 5 ساله‌اي که بر کارايي و تحمل داروهاي ضدانعقاد که بر 106 نفر روزه‌دار و 183 نفر غيرروزه‌دار طي 5 سال انجام شد، نشان داده شده که ميزان بروز حوادث ترومبوتيک در اين بيماران تغييري نکرده است.


[h=3]دارودرماني دو دوز يا بيشتر در روز[/h]
تنظيم دقيق دارودرماني دو بار در روز براي بيماران در زمان روزه‌داري مشکل است. اما تنها راه موجود براي استفاده از اين روش در صورتي که بيمار تصميم به روزه داري ‌دارد، تجويز دارو در زمان سحر و افطار است. در اين حالت فواصل زماني بين مصرف دارو و پروفايل غلظت پلاسماي دارو تغيير مي‌کند و در نتيجه کارايي و تحمل به دارو نيز تغيير مي‌کند. اين موضوع در مورد داروها با محدوده درماني کوچک‌تر که احتمال ايجاد مسموميت با آنها بيشتر است، از اهميت بيشتري برخوردار است.

در مطالعه ديگري که بر يک گروه 12 نفره قبل و بعد از ماه رمضان انجام شد، نشان داده شده که روزه‌داري بر عوارض دارويي و فارماکوکينتيک تئوفيلين آهسته‌رهش که به صورت دو بار در روز مصرف مي‌شود اثرگذار است. اين مطالعه در دو دوره انجام شد. در دوره اول، 5 روز رژيم درماني در طول ماه مبارک رمضان (مصرف دارو 3 صبح و 7 شب) براي بيماران در نظر گرفته شد و دوره بعد به همين شکل 4 هفته بعد از اين ماه انجام شد. در خارج از ماه رمضان تنها 4 نفر از 12 نفر دچار تهوع جزيي ناشي از دارو شدند در حالي که در طول روزه‌داري 8 نفر از 12 نفر دچار دردهاي شکمي و تهوع شدند که 6 نفر از آنها دچار استفراغ شده و روزه خود را باز کردند. با توجه به نتايج اين مطالعه، نويسنده نتيجه گرفته که مصرف داروهاي طولاني‌اثر به صورت يک بار در روز براي بيماران آسمي در طول روزه‌داري مناسب‌تر است.

در نتيجه در دارودرماني در ماه مبارک رمضان تا حد امکان بايد تعداد دوزهاي مصرفي را کاهش داده و از داروهايي با فرمولاسيون‌هاي آهسته‌رهش استفاده کرد. داروهايي که نيمه‌عمر حذف بيشتري دارند نيز براي استفاده در ماه مبارک رمضان مناسب‌ترند زيرا طول اثر بيشتري داشته و مي‌توانند به صورت يک بار در روز مصرف شوند.

براي مثال در تجويز NSAIDها در آرتريت، مي‌توان بجاي تجويز داروهايي مانند ايبوپروفن (نيمه عمر 2 تا 3 ساعت)، فلوربيپروفن (نيمه عمر 4-3 ساعت)، ناپروکسن (15-12 ساعت) در طول روزه‌داري، داروي پيروکسيکام با نيمه عمر 38-26 ساعت را به صورت تک دوز تجويز کرد.


 

scorpion_tur

عضو جدید
کاربر ممتاز
[h=3]تداخل با غذاهاي مصرفي[/h]
به طور کلي تداخل غذا-دارو مي‌تواند باعث کاهش، تاخير يا افزايش دسترسي سيستميک دارو در بدن شود. جدول 2 تعدادي از تداخلات داروها با غذا را نشان مي‌دهد. ميزان تداخل داروها با غذا و اثر مثبت يا منفي اين تداخل در جهت جذب دارو مي‌تواند به عوامل بسياري از جمله خصوصيات طبيعي فيزيکي و شيميايي دارو، فرمولاسيون، نوع غذا، فاصله زماني ميان مصرف غذا و مصرف دارو ارتباط داشته باشد. دو عامل آخر مي‌توانند در ماه رمضان اثر بيشتري از خود در اين تداخلات نشان دهند زيرا در ريتم و کيفيت مصرف غذا در اين ماه تغييرات به سزايي حاصل مي‌شود. همانطور که بيشتر گفته شد تعداد وعده‌هاي غذايي در افراد روزه‌دار با توجه به تفاوت‌هاي فرهنگي در طول ماه مبارک رمضان مي‌تواند تغيير کند. علاوه بر تعداد وعده‌ها، کيفيت غذايي نيز مي‌تواند در طول ماه مبارک رمضان در افراد روزه‌دار متفاوت باشد. در نتيجه تداخلات داروهاي مصرفي با ريتم و کيفيت جديد مصرف غذا بايد دقيقا توسط پزشک کنترل شود.

کيفيت غذاي مصرفي در زمان افطار از مهمترين نکاتي است که بايد در جذب داروهاي تجويزي مدنظر قرار گيرد. براي مثال مصرف مايعاتي مانند چاي، قهوه، آب پرتقال باعث افزايش اسيد معده مي‌شود، در نتيجه جذب داروهايي که اسيديته ضعيف دارند مانند ساليسيلات‌ها، دي‌پريدامول، سولفاناميدها، گروهي از آنتي‌بيوتيک‌ها و هيپنوتيک‌ها را افزايش مي‌دهند. اين موضوع همچنين مي‌تواند اثر داروهايي مانند پتدين، آمي‌تريپتيلين و آنتي‌هيستامين‌ها را مهار کند. ميزان زياد مصرف کربوهيدرات‌ها و چربي در اين غذا مي‌تواند بر فراهمي زيستي اين داروها تاثير گذاشته که اين موضوع به فرمولاسيون دارو نيز مربوط است.

اثرات باليني به کوچکي محدوه درماني دارو وابسته است. تغيير در فراهمي زيستي دارو بدليل اين تغييرات مي‌تواند بر غلظت پلاسمايي دارو تاثير گذاشته که اين موضوع مخصوصا در داروهايي که محدوده درماني کوچکي دارند، مي‌تواند باعث کاهش اثربخشي و افزايش عوارض جانبي شود.

[h=3]اهميت مشاوره قبل از ماه رمضان.[/h]
در مطالعه‌اي که در ميان روزه‌داران کشور نيجريه انجام شد (142 روزه‌دار در اين مطالعه حضور داشتند) مشخص شده که تغييرات رفتاري متعددي در اين افراد صورت مي‌گيرد. تعداد زيادي از آنها دوز صبحگاهي داروي خود را زودتر مصرف کرده و دوز شامگاهي دارو را به عقب مي‌اندازند. 2/78 از آن­ها غذاهاي پرچرب بيشتري در وعده غذاي افطار مصرف مي‌کنند و در 1/40 آن‌ها ميزان خواب کمتر مي‌شود. تمام اين تغييرات رفتاري مي‌تواند از عوامل مهم بر تغيير فارماکوکينتيک و فارماکوديناميک دارو مصرفي مخصوصا در داروهايي که محدوده درماني کوچکي دارند باشد. در درمان بيماري‌هاي مزمن مانند آسم، ديابت مليتوس و صرع، اين تغييرات مي‌تواند باعث شکست درمان در ماه مبارک رمضان شود.



[h=3]دارودرماني براي بيماران ديابتي در ماه مبارک رمضان[/h]
مطالعات انجام شده در 13 کشور اسلامي نشان مي­‌دهد که
43 از افراد مبتلا به ديابت نوع 1 و 79 از مبتلايان به ديابت نوع 2، در طول ماه مبارک رمضان روزه مي­‌گيرند. با توجه به شيوع
6/4 ديابت در جهان مي­‌توان نتيجه گرفت که در حدود 50-40 ميليون نفر از افراد ديابتي در دنيا در ماه رمضان روزه مي­‌گيرند. افراد ديابتي جزو گروهي هستند که روزه­ براي آن­ها واجب نيست زيرا اگر الگو و ميزان مصرف غذا و مايعات در آن­ها تغيير کند، بدليل اختلالات متابوليک مزمن موجود- بخصوص در افراد ديابتي نوع 1 که کنترل ضعيفي بر قند خون خود دارند- در خطر شديد عوارض مختلفي قرار مي­‌گيرند. مطالعه­ بزرگي که در 13 کشور اسلامي بر 12243 روزه­‌دار ديابتي انجام گرفته نشان مي­‌دهد روزه‌داري در افراد ديابتي ميزان بالايي از عوارض حاد را به دنبال دارد. در نتيجه دارودرماني صحيح براي افراد ديابتي که در ماه مبارک رمضان تصميم به روزه‌­داري دارند، بسيار پراهميت است تا از عوارض اين موضوع جلوگيري شود. دهيدراسيون و ترومبوز، هيپوگليسمي، هيپرگليسمي و کتواسيدوز ديابتي، چهار عارضه مهم بالقوه در روزه‌داران ديابتي در ماه مبارک هستند که خلاصه‌­اي از آن­ها در ادامه شرح داده خواهد شد.



[h=3]هيپوگليسمي[/h]
کاهش مصرف غذا از مهمترين عوامل خطرزا در ايجاد هيپوگليسمي در افراد سالم است. در بيماران ديابتي که بخوبي تحت درمان هستند و HbA1c در آنها به طور ميانگين 7 است، خطر هيپوگليسمي شديد مي‌تواند به سه برابر افزايش پيدا کند. مورتاليتي اين عوارض در افراد ديابتي نوع 1 به ميزان 4-2 تخمين زده مي‌شود اما در افراد ديابتي نوع 2 به عنوان دلايل مرگ، عارضه­ نادر محسوب مي‌شود. همچنين ميزان هيپوگليسمي شديد در بيماران ديابتي نوع 1 بسيار بالاتر از بيماران ديابتي نوع 2 است. اين ميزان در افراد ديابتي نوع 2 که از داروهاي خوراکي استفاده مي‌کنند نيز کمتر از افرادي است که انسولين دريافت مي‌کنند.

مطالعات نشان مي‌دهد که روزه‌داري در بيماران ديابتي نوع 1 به ميزان 7/4 برابر و در بيماران ديابتي نوع 2 به ميزان 5/7 برابر باعث افزايش مراجعه بيماران به بيمارستان بدليل هيپوگليسمي شديد مي‌شود (بيماران روزه‌داري که به بيمارستان مراجعه نکرده‌اند، محاسبه نشده‌اند.).همچنين در بيماران روزه‌دار که عادات زندگي و يا دوز داروي خود را در اين ماه تغيير داده‌اند، هيپوگليسمي شديد بيشتر مشاهده شده است.


هيپرگليسمي

مطالعات موربيديتي و مورتاليتي طولاني در بيماران ديابتي نشان مي‌دهد بين ميزان هيپرگليسمي و عوارض ماکروواسکولار و ميکروواسکولار ارتباط وجود دارد.

مطالعات نشان مي‌دهد که روزه‌داري در بيماران ديابتي نوع 1 به ميزان 3 برابر ( با يا بدون کتواسيدوز) و در بيماران ديابتي نوع 2 به ميزان 5 برابر باعث افزايش مراجعه بيماران به بيمارستان بدليل هيپرگليسمي شديد مي‌شود (بيماران روزه‌داري که به بيمارستان مراجعه نکرده‌اند محاسبه نشده‌اند). هيپرگليسمي شديد در بيماران روزه‌دار ممکن است بدليل کاهش بيش از حد دوز داروها و يا افزايش مصرف قند و غذا براي جلوگيري از هيپوگليسمي ايجاد شود.



[h=3]کتواسيدوز ديابتي[/h]
در بيماران ديابتي روزه‌دار، بخصوص بيماران ديابتي نوع 1 خطر ايجاد کتواسيدوز افزايش مي‌يابد. اين خطر در بيماراني که قبل از اين ماه به شدت هيپرگليسميک بوده‌اند بيشتر است. گروهي از بيماران، دوز انسولين خود را در اين ماه کاهش مي‌دهند زيرا فکر مي‌کنند ميزان مصرف غذا در اين ماه کمتر شده است. خطر کتواسيدوز ديابتي در اين بيماران نيز افزايش مي‌يابد.



[h=3]دهيدراتاسيون و ترومبوز[/h]
کاهش مصرف مايعات مخصوصا اگر طولاني باشد مي‌تواند از دلايل دهيدراتاسيون در روزه‌داران محسوب شود. دهيدراتاسيون شديد در آب و هواي گرم و مرطوب، بيماران با کار فيزيکي شديد و تمام عواملي که باعث عرق کردن بيش از حد شود اتفاق مي‌افتد. علاوه بر آن هيپرگليسمي مي‌تواند باعث ادرار اسمزي شديد شود که به کاهش حجم مايعات و الکتروليت بدن منجر مي­‌شود. در ادامه ممکن است کاهش فشار ارتواستاتيک بخصوص در افراد با نوروپاتي اتونوميک قبلي اتفاق بيافتد که نهايتا مي­‌تواند منجر به سنکوپ، زخم و شکستگي استخوان شود. علاوه بر اين، انقباض فضاي داخل عروقي مي‌تواند منجر به افزايش انعقادپذيري خون شود.

بيماران ديابتي روزه‌دار، افزايش انعقادپذيري را بدليل افزايش تجمع فاکتورها، کاهش آنتي‌کواگولانت‌هاي اندوژن و اختلال در فيبرينوليز از خود بروز مي‌دهند. افزايش ويسکوزيته خون پس از دهيدراتاسيون مي‌تواند خطر ترومبوز و انسداد عروق را افزايش دهد.


مديريت درمان

دسته بندي بر اساس احتمال خطر در بيماران ديابتي نوع 1 و 2 جهت تصميم گيري در مورد روزه‌داري در ماه مبارک رمضان در جدول 3 آورده شده است.


ملاحظات کلي

فردنگري

شايد مهمترين مسئله در مديريت درمان روزه‌داران ديابتي، درمان بر اساس شرايط شخصي باشد. در نتيجه مديريت درمان مخصوص خود فرد است


پايش مکرر ميزان قند خون

لازم است که بيمار، ميزان قند خود را در طول روز بارها چک کند. اين مسئله در مورد بيماران ديابتي نوع 1 و بيماران ديابتي نوع 2 که انسولين مصرف مي‌کنند بسيار مهم است.


مصرف غذا

رژيم غذايي در ماه مبارک رمضان نبايد نسبت به يک رژيم سالم و متعادل تغيير قابل توجهي داشته باشد. اين رژيم بايد بتواند وزن ثابت بدن را حفظ کند. در25-20 افراد در اين ماه کاهش يا افزايش وزن بدن ديده شده که گهگاه مقدار کاهش بيش از حد است. (بالاي 3 کيلوگرم).

براي جلوگيري از اين موضوع از مصرف غذاهايي که حاوي ميزان بالايي از کربوهيدرات و چربي است بخصوص در زمان افطار بايد جلوگيري کرد. هضم و جذب غذا پس از مصرف با تاخير صورت مي‌گيرد، به همين دليل مصرف غذاهاي حاوي کربوهيدرات‌­هاي پيچيده در سحر و مصرف غذاهاي حاوي کربوهيدرات‌هاي ساده در افطار مي‌تواند مناسب‌تر باشد. همچنين توصيه مي‌شود تا در طول زمان افطار تا سحر مصرف مايعات فرد افزايش يافته و غذاي سحر تا مقداري که ممکن است ديرتر مصرف شود.





[h=3]ورزش[/h]
فرد روزه‌دار مي‌تواند فعاليت فيزيکي نرمال خود را حفظ کند. اما اجتناب از شديد شدن فعاليت‌ها ضروري است زيرا مي‌تواند فرد را در خطر شديد هيپوگليسمي قرار دهد مخصوصا اگر اين فعاليت‌ها در ساعت آخر قبل از افطار صورت گيرد. قابل ذکر است ورزش مي‌تواند بعضي از افراد ديابتي نوع 1 که کنترل خوبي بر قند خون خود ندارند را به هيپوگليسمي شديد ببرد.



[h=3]شکستن روزه[/h]
تمام روزه‌داران بايد بدانند در صورت ايجاد هيپوگليسمي [قند خون کمتر از mg/dl 60 (mmol/l 3/3)] روزه بايد سريعا شود زيرا ضمانتي وجود ندارد که اگر درمان به تعوق افتد، قند خون دوباره کاهش نيابد. همچنين در صورتي که در ساعات ابتدايي روزه‌داري قند خون به زير mg/dl 70 (mmol/l 9/3) برسد، روزه بايد شکسته شود مخصوصا در افرادي که انسولين، سولفونيل‌اوره يا مگليتينيد را در زمان سحر مصرف کرده‌اند. در نهايت اگر قند خون به بالاي mg/dl 300(mmol/l 7/16) برسد هم روزه بايد شکسته شود.



[h=3]مشاوره و ارزيابي پزشکي پيش از ماه رمضان[/h]
تمام بيماران ديابتي که مي‌خواهند در ماه مبارک رمضان روزه بگيرند، بايد آمادگي‌هاي لازم براي روزه‌داري بي‌خطر را کسب کنند که شامل موارد زير است:


ارزيابي پزشکي

اين ارزيابي بايد در يک تا دو ماه قبل از ماه مبارک رمضان صورت گيرد. در گام اول بايد توجه خاصي به سلامتي کلي بيمار داشت. قند خون، فشار خون و چربي خون بيمار حتما بايد کنترل شود. توصيه‌هاي مخصوص راجع به خطرات موجود در روزه‌داري به تمامي بيماراني که تصميم دارند روزه بگيرند داده شود. در طول ارزيابي پزشکي تمام تغييرات لازم در رژيم غذايي و دارويي بيماران بايد اعمال شود تا بيمار بتواند روزه‌داري را زماني آغاز کند که در شرايطي پايدار به سر مي‌برد و برنامه درماني او اثرگذار تلقي مي‌شود.


مشاوره و آموزش

تمامي افراد بيمار و خانواده­ آنها بايد موارد لازم در رابطه با کنترل بيمار ديابتي روزه‌دار در ماه مبارک رمضان را ياد بگيرند. اين موارد شامل علائم و نشانه‌هاي هيپرگليسمي، هيپوگليسمي و دهيدراتاسيون، چگونگي ارزيابي قند خون، برنامه غذايي، فعاليت‌هاي بدني، مصارف دارويي و مديريت عوارض حاد است. بر مصرف غذا و مايعات به حد نياز تاکيد شود. از آمادگي آنها براي رويارويي با شرايط هيپوگليسمي اطمينان حاصل شود (مانند استفاده از ژل گلوکز، مايعات حاوي گلوکز، قرص گلوکز يا تزريق گلوکاگون توسط افراد خانواده).



[h=3]مديريت درمان بيماران ديابتي نوع 1[/h]
به طور کلي بيماران ديابتي نوع 1 بخصوص اگر قند خون آنها تحت کنترل نباشد، در خطر بالاي ايجاد عوارض شديد هستند و بايد به آنها توصيه جدي شود که از روزه‌داري پرهيز کنند. همچنين بيماراني که قادر به پايش قند خون خود به دفعات متعدد در روز نيستند، نيز بدليل خطر بالاي ايجاد عوارض بايد از روزه‌داري اجتناب کنند.

در رژيم درماني بيماران ديابتي بايد بر کنترل دقيق قند خون تاکيد داشت زيرا مي‌تواند از ايجاد عوارض ميکروواسکولار در طولاني‌مدت جلوگيري کند. کنترل قند خون در محدوده نرمال نيازمند دريافت انسولين تزريقي ( 3 بار يا بيشتر در روز) يا تزريق مداوم زيرجلدي انسولين با پمپ است. پايش دقيق و تنظيم دوز مداوم انسولين براي رسيدن به دوز مطلوب انسولين در بيماران ديابتي نوع 1 ضروري است.

در بيماران ديابتي نوع 1 تزريق يک وعده انسولين طولاني‌اثر يا متوسط‌الاثر قبل از افطار براي تنظيم قند خون آنها در مدت 24 ساعت کافي نيست. به طور معمول بيماران نياز به 2 نوبت تزريق انسولين NPH به عنوان انسولين متوسط‌الاثر دارند که قبل از سحر و افطار به همراه انسولين کوتاه‌اثر مصرف مي‌شود. در اين شرايط خطر ايجاد هيپوگليسمي در ظهر بدليل مصرف انسولين در سحر وجود دارد. يکي از کارهايي که براي رفع اين خطر مي‌توان انجام داد مصرف انسولين طولاني‌اثر با فواصل 12 ساعته به عنوان انسولين پايه و مصرف انسولين بسيار سريع‌الاثر يا سريع‌الاثر قبل از دو وعده غذايي است. هنوز جايگزين مناسب‌تري براي انسولين پايه که طول اثر 12-8 ساعت داشته باشد در دسترس نيست در نتيجه احتمال ايجاد هيپوگليسمي بخصوص زماني که طول اثر انسولين مصرفي طولاني است را مي‌توان انتظار داشت.

روش ديگري که مي‌توان مخصوصا در مواردي‌ که طول روزه‌داري بيشتر از 18 ساعت است از آن استفاده کرد، يک بار تزريق گلارژين (انسولين طولاني‌اثر) يا تزريق دو بار دتمير (آنالوگ انسولين) به همراه مصرف آنالوگ انسولين بسيار سريع‌الاثر قبل از غذا است.

مطالعات راجع به نوع انسولين مورد استفاده براي افراد ديابتي نوع 1 محدود است. روش ديگر استفاده از پمپ انسولين است که هزينه‌بر و نيازمند پايش پياپي قند خون است.


مديريت درمان بيماران ديابتي نوع 2

بيماراني که تحت کنترل با رژيم غذايي هستند

در بيماران ديابتي نوع 2 که قند خون خود را به تنهايي با رژيم غذايي کنترل مي‌کنند، خطرات محتمل در صورت روزه‌داري تقريبا کم است. اما در صورت افراط در مصرف غذاي سحر يا افطار امکان ايجاد هيپرگليسمي وجود دارد. براي جلوگيري از اين مشکل بهتر است کالري غذايي را به دو يا سه وعده غذايي کوچکتر در زمان افطار تا سحر تقسيم کرد. بيماراني که تحت درمان با رژيم غذايي هستند، رژيم خود را با ورزش مرتب همراه مي‌کنند. براي جلوگيري از ايجاد هيپوگليسمي، شدت و طول اين فعاليت بدني بايد بنابر وضعيت فرد تنظيم شود. ورزش کردن به ميزان 2 ساعت بعد از افطار مي‌تواند از گزينه‌هاي مناسب براي اين بيماران باشد. در اين گروه از بيماران که اکثريت آن‌ها را کهنسالان تشکيل مي‌دهند و دچار افزايش فشار خون و چربي‌هاي خون هستند، دقت به وضعيت مصرف مايعات بسيار مهم است زيرا دهيدراتاسيون مي‌تواند خطرات ترومبوتيک را به همراه داشته باشد.
 

scorpion_tur

عضو جدید
کاربر ممتاز
بيماراني که تحت کنترل با رژيم دارويي خوراکي هستند

فردنگري در دارودرماني اين بيماران بسيار مهم است. بطور کلي در اين بيماران داروهايي که مکانيسم آنها کاهش حساسيت به انسولين است، نسبت به داروهايي که ترشح انسولين را افزايش مي‌دهند، خطر کمتري ايجاد مي کنند.

متفورمين: بيماراني که فقط تحت درمان با متفورمين هستند بدليل کم بودن احتمال هيپوگليسمي مي‌توانند به راحتي روزه بگيرند. به اين افراد توصيه مي‌شود زمان مصرف داروها را تغيير داده و به صورت دو بار در روز مصرف کنند. بهتر است دو سوم کل دوز متفورمين بلافاصله قبل از غذاي افطار و باقي آن قبل از غذاي سحر مصرف شود.

گليتازون‌ها: بيماراني که تحت دارودرماني داروهاي حساس کننده به انسولين مانند پيوگليتازون (Pioglitazone) يا روزيگليتازون (Rosiglitazone) هستند، خطر کمي براي ايجاد هيپوگليسمي دارند. به همين خاطر معمولا تغيير دوز دارو در اين افراد الزامي نيست.

سولفونيل اوره‌ها: به نظر مي‌رسد اين گروه از داروها بدليل خطر ذاتي هيپوگليسمي که در پي دارند براي دارودرماني در طول روزه‌داري مناسب نيستند. از اين‌رو دارودرماني با آنها بايد با فرد‌نگري و از روي احتياط صورت گيرد. استفاده از کلرپروپاميد (Chlorpropamide) در ماه مبارک رمضان بدليل احتمال بالاي ايجاد هيپوگليسمي طولاني و غير‌قابل پيش‌بيني منع مصرف کامل دارد. داروهاي جديدتر اين خانواده مانند گليکلازيد (Gliclazide) يا گليپراميد (Glipramide) احتمال خطر ايجاد هيپوگليسمي کمتري از خود بروز داده‌­اند. به طور کلي مشاهده شده که دارودرماني با رپاگلينيد (Repaglinide) ايمن‌تر از دارودرماني با سولفونيل‌اوره‌ها است اما بدليل استفاده اين داروها در تمام دنيا و قيمت به نسبت کمتر آن­ها مي‌توان داروهاي نسل جديد اين گروه را با احتياط در روزه‌داري استفاده کرد.

تحريک کنندگان کوتاه‌مدت ترشح انسولين: داروهاي اين گروه مانند رپاگلينيد (Repaglinide) بدليل طول اثر کوتاهشان در طول روزه‌داري مي‌توانند به خوبي مورد استفاده باشند. اين داروها مي‌توانند به صورت دو بار در روز قبل از غذاي سحر و افطار مورد استفاده قرار بگيرند. همانطور که گفته شد استفاده از اين دارو‌ها احتمال خطر هيپوگليسمي کمتري نسبت به سولفونيل­ اوره‌ها دارند.


بيماراني که تحت کنترل با رژيم انسوليني هستند

مشکلات گريبانگير بيماران روزه‌دار ديابتي نوع 2 که انسولين مصرف مي‌کنند شبيه به مشکلات بيماران ديابتي نوع 1 است، غير از اين که در بيماران ديابتي نوع 2 احتمال ايجاد هيپوگليسمي کمتر است. در اينجا نيز هدف کلي نگهداري سطح خوني لازم انسولين پايه براي درمان کمبود نسبي غالب و غلبه بر مقاومت به انسولين موجود است. هدف اصلي مهار برون‌ده گلوکز کبدي در حد سطح فيزيولوژيک آن در طول روزه‌داري است. از بهترين مدل‌هاي دارودرماني مي‌تواند تجويز انسولين متوسط‌الاثر يا طولاني‌اثر همراه يک انسولين سريع‌الاثر قبل از غذا باشد. با اين که امکان ايجاد هيپوگليسمي در اين افراد کمتر از ديابتي‌هاي نوع 1 است، اما همچنان يک خطر محسوب مي‌شود مخصوصا در بيماراني که چندين سال است انسولين درماني انجام مي‌دهند. در اين افراد ممکن است سلول‌هاي بتاي پانکراس از کار افتاده باشد و کمبود محسوس انسولين وجود داشته باشد. بيماران ديابتي کهنسال در خطر بسيار بالاتري قرار دارند.

در صورتي که دوز انسولين براي هر فرد تنظيم شده باشد، يک تزريق انسولين طولاني‌اثر مانند گلارژين يا دو تزريق انسولين NPH، لنت (Lente) يا دتمير (Detemir) قبل از غذاي سحر و افطار مي‌تواند قند خون فرد را کنترل کند. در افرادي که داراي ميزان انسولين پايه مناسبي هستند، يک تزريق انسولين متوسط‌الاثر قبل از غذاي افطار مي‌تواند براي کنترل ميزان قند خون کافي باشد. در اين افراد پيک اثر در زمان غذاي سحر روي مي‌دهد و سطح خون انسولين لازم در زمان مصرف آن غذا را فراهم مي‌کند. به هرحال بسياري از روزه‌داران بدليل مصرف ميزان بسيار زياد کالري در زمان افطار احتياج به مصرف يک انسولين سريع‌الاثر ديگر هم دارند. گروهي از اين افراد نيز به يک دوز انسولين سريع‌الاثر ديگر در زمان سحر نياز دارند. در تعيين دوز انسولين در افراد روزه‌دار تاکيد بر اين است که ميزان دوز با کاهش يا افزايش وزن در ماه مبارک رمضان تنظيم شود.

جدول شماره 4 نمونه‌ها و توصيه‌هايي براي تنظيم دارودرماني در بيماران ديابتي نوع 2 در طول رمضان را نشان مي‌دهد.


دارودرماني براي ساير بيماري ها در ماه مبارک رمضان

بارداري

در بارداري افزايش مقاومت به انسولين، افزايش ترشح انسولين و کاهش خروج کبدي آن صورت مي‌گيرد و غلظت قند خون در طول روزه‌داري کمتر از افراد غير باردار است اما ميزان قند خون پس از غذا و سطح خوني انسولين ايجاد شده پس از آن از افراد غير باردار بيشتر است. افزايش قند خون و افزايش HbA1c در اين افراد باعث افزايش احتمال ناهنجاري‌هاي ماژور مادرزادي در جنين مي‌شود. روزه‌داري در ماه مبارک رمضان خطر بالاي موربيديتي و مورتاليتي براي جنين و مادر را در پي دارد (تناقص در شواهد وجود دارد). با وجود اينکه زنان باردار مسلمان از روزه‌داري در ماه مبارک رمضان معاف هستند اما گروهي از آن‌ها حتي با وجود انواع ديابت (نوع 1، نوع 2 و بارداري) اصرار به روزه‌داري دارند. اين گروه از افراد، گروه پرخطر در روزه‌داري را تشکيل مي‌دهند و مدريت درمان آنها نيازمند مراقبت‌هاي شديدي است.

بطور کلي زنان باردار با ديابت قبل از بارداري يا ديابت بارداري بايد به شدت از روزه‌داري اجتناب کنند. در صورتي که اين افراد تصميم به بارداري گرفتند بايد مراقبت‌هاي شديد براي آنها در نظر گرفته شود. ارزيابي پزشکي پيش از ماه رمضان و مشاوره يادگيري قبل از ماه مبارک رمضان براي آنها لازم است. در اين ارزيابي بايد تاکيد بر کنترل دقيق ميزان قند خون و HbA1c باشد. بايد اطلاعات لازم راجع به عوارض احتمالي کاهش قند خون براي جفت و جنين به مادر داده شود. يادگيري‌ها نيز بايد بر افزايش مهارت‌هاي شخصي متمرکز باشد. در حالت ايده‌آل بايد زن باردار تحت نظر گروهي از کادر پزشکي شامل متخصص زنان و مامايي، فوق تخصص ديابت، متخصص تغذيه و پرستار باشد.

به طور کلي مديريت درمان بادرداري در ماه مبارک رمضان بر اساس رژيم غذايي مناسب و دارودرماني شديد با انسولين است. تمام کارهاي لازم براي کمترل بيماران ديابتي نوع 1 و 2 براي مديريت اين افراد نيز لازم است. با اين تفاوت که در اين افراد پايش بيشتر و تنظيم دوز بيشتر انسولين ضروري است.


فشار خون بالا

دهيدراتاسيون، کاهش حجم مايعات و تمايل به سمت کاهش فشار خون مي‌تواند در زمان روزه‌داري در ماه مبارک رمضان اتفاق بيافتد. مخصوصا اگر روزه‌داري به طول انجامد و همراه با عرق کردن بيش از حد باشد. در نتيجه دوز داروهاي ضد فشار خون در افرادي که فشار خون بالا دارند حتما بايد تنظيم شود تا از کاهش فشار خون جلوگيري شود.

در اين افراد تنظيم دوز مخصوص هر فرد از مهمترين نکاتي است که بايد در ماه مبارک رمضان در نظر گرفته شود. در ارزيابي پزشکي پيش از ماه مبارک رمضان تاکيد بر يادگيري و انجام دقيق درمان‌هاي دارويي و غيردارويي از نکات مهم است. از تجويز ديورتيک‌ها براي درمان فشار خون بالا بهتر است پرهيز شود؛ مخصوصا اگر بيمار در شرايط آب و هوايي گرم زندگي مي‌کند. نهايتا در صورت تجويز، اين گروه از داروها بهتر است در زمان افطار مصرف شوند. بهترين نحوه تجويز براي اين بيماران، تجويز داروهاي طولاني‌اثر در روز است. براي تنظيم درمان‌هاي غيردارويي بيمار بايد سعي کند در رژيم غذايي خود هرچه کمتر نمک و چربي مصرف کند.

به بيماراني که فشار خون خود را به سختي کنترل مي‌کنند، پيشنهاد مي‌شود تا زماني که به کنترل مناسبي از فشار خون نرسيده‌اند، از روزه‌داري در ماه مبارک رمضان اجتناب کنند. بيماران با فشار خون بحراني بايد سريعا روزه خود را شکسته و تحت درمان مناسب قرار گيرند. فشار خون بحراني به شرايطي مي‌گويند که فشار خون سيستوليک بالاتر يا مساوي 200 ميلي‌متر جيوه و/ يا فشار خون دياستوليک بالاتر از 120 ميلي‌متر جيوه با وجود شواهدي از آسيب حاد ارگان يا وجود فئوکروموسيتوما، عوارض قطع کلونيدين تروماي سر و خونريزي شرياني تهديد کننده زندگي است. درمان مناسب در اين حالت، پايين آوردن فشار خون در طول 30-15 دقيقه براي اجتناب و کاهش خطر عوارض جدي است (هدف رساندن فشار سيستوليک به 160 ميلي‌متر جيوه و فشار دياستوليک به 110-100ميلي‌متر جيوه است). اين کاهش بايد کنترل شده باشد تا کاهش ناگهاني فشار خون باعث اختلال در پرفيوژن ارگان‌هاي حياتي مانند مغز نشود.


چربي خون بالا

به طور معمول ديده شده که ميزان غذاهاي دريافتي پر از کربوهيدرات‌ها و چربي‌هاي اشباع در ماه رمضان افزايش مي‌يابد. در مطالعه‌اي، ديده شده که از بين 142 فرد روزه‌دار، 2/78 از آنها غذاهاي پرچرب بيشتري در غذاي افطار مصرف مي‌کنند. مشاوره‌هاي پزشکي دقيق درخصوص جلوگيري از اين موضوع بايد انجام شود. همچنين بايد دقت شود که دارودرماني که قبل از ماه مبارک رمضان در خصوص افزايش کلسترول و تري‌گليسريد انجام مي‌شده همچنان در اين ماه ادامه يابد.


بيماري‌هاي ريوي

بيماراني که درگير بيماري‌هاي مزمن ريه، COPD، آمفيزم، آسم شديد و برونشيت هستند، بايد از روزه‌داري پرهيز کنند. در صورت تصميم به روزه‌داري، اگر اين بيماران در ماه مبارک رمضان دچار تنگي نفس و ساير علائم حاد تنفسي يا حمله آسم شدند، بايد سريعا روزه خود را شکسته و درمان‌هاي لازم را انجام دهند. در نتيجه همراه داشتن داروهاي لازم در اين بيمارن بسيار مهم است زيرا در صورت حمله آسم به سرعت بايد از آنها استفاده کنند. اين بيماران بايد مقدار آب کافي مصرف کنند چون دهيدراتاسيون مي‌تواند وضعيت آسم فرد را بدتر کند. بسياري از اين بيماران از داروهاي تنفسي مانند اسپري‌ها استفاده مي‌کنند. در صورت مجاز بودن استفاده از اين شکل دارويي از نظر مجتهد مورد تقليد بيمار، بيمار مي‌تواند از اين شکل دارويي در رژيم درماني استفاده کند.


بيماري‌هاي قلبي و عروقي

بيماراني که درگير بيماري­هاي قلبي مزمن، بيماري­هاي کرونر و فشار خون بالاي کنترل نشده هستند، بايد از روزه‌داري پرهيز کنند. اگر اين بيماران در ماه مبارک رمضان دچار علائم شديد اين بيماري شدند، بايد سريعا روزه­ خود را شکسته و درمان هاي لازم را انجام دهند.


بيماري‌هاي کليوي

روزه‌داري براي بيماراني که درگير بيماري‌هاي مزمن کليوي، دياليز کليوي، پيوند کليه و سندرم نفروتيک هستند در صورت وجود بيماري‌هاي ديگر مانند بيماري­هاي کرونر، فشار خون شديد کنترل نشده يا بيماراني که در خطر دهيدراتاسيون هستند بي­‌خطر نيست. در صورتي که بيماري همراه وجود نداشته باشد و بيماري اصلي تحت کنترل باشد، بيمار با انجام صحيح رژيم غذايي و دارويي و دريافت مشاوره‌­هاي پزشکي و آشنايي با علائم دهيدراتاسيون مي‌تواند روزه بگيرد.


بيماراني که داروهاي سرکوب کننده سيستم ايمني مصرف مي‌کنند

بيماراني که داروهايي از قبيل استروئيدها، سيکلوسپورين، مايکوفنولات، آزاتيوپرين و تاکروليموس مصرف مي‌کنند، روزه‌داري برايشان در ماه مبارک رمضان به طور کلي بي­‌خطر است. بيشتر اين داروها به شکل يک بار يا دوبار در روز مصرف مي‌شود که مي‌توان اين دوزها را با زمان مصرف غذا در سحر و افطار تنظيم کرد. توصيه به مصرف مايعات کافي در زمان روزه‌داري در مورد اين بيماران براي جلوگيري از دهيدراتاسيون بسيار مهم است. بهتر است استروئيدها بدليل همخواني با آزاد شدن استروئيدهاي داخلي بدن در زمان روزه‌داري همراه با غذاي سحر مصرف شوند.


HIV/AIDS

مبتلايان به بيماري ايدز بدليل اينکه داروهاي آنتي رتروويرال مصرف مي‌کنند و اين داروها نيز بايد به صورت پيوسته در روز مصرف شوند معمولا نمي‌توانند روزه بگيرند زيرا قطع اين داروها در ماه مبارک رمضان شرايط بيمار را بسيار نامناسب مي‌کند و هر بيماري که تصميم به روزه‌داري و تعويض رژيم دارويي خود دارد بايد حتما با پزشک متخصص عفوني خود مشورت کند.


افراد کهنسال

افراد بالاتر از 65 سال در صورتي که ناتواني شديد جسمي داشته باشند بايد از روزه‌داري اجتناب کنند اما در صورتي که وضعيت سلامت مناسبي داشته باشند، مي‌توانند روزه بگيرند. بيشترين مشکل موجود در اين گروه سني در زمان روزه‌داري مسموميت دارويي است. در اين گروه سني کليرانس دارويي نسبت به يک فرد معمولي کاهش يافته و در صورت مصرف دوز زياد دارو فرد را دچار مسموميت مي‌کند. همچنين افزايش نسبت چربي‌هاي بدن در اين سن باعث کاهش قدرت عملکرد و افزايش طول عملکرد داروهايي مي‌شود که به مقدار زياد در چربي حل مي‌شوند. در نتيجه تغييرات فارماکوکينتيکي مختلف در اين بيماران باعث مي‌شود که تنظيم الگوي مصرف روزانه داروها از مهمترين کارهايي باشد که در مشاوره پزشکي بايد انجام شود. رژيم غذايي متوازن که شامل تمام مواد غذايي لازم براي اين افراد است حتما بايد رعايت شود. بازکردن روزه در زمان افطار در اين افراد بايد با آب يا ميوه‌جات صورت بگيرد. مصرف آب کافي در طول افطار تا سحر از نکات بسيار مهمي است که اين افراد بايد در زمان روزه‌داري رعايت کنند.


مشکلات چشم، گوش و بيني

در بيماري‌هاي چشمي مانند گلوکوم، عفونت­هاي چشم و زکام، بيماري‌هاي گوش مانند عفونت گوش و در مشکلات بيني مانند احتقان بيني در صورتي که از نظر مجتهد مورد تقليد بيمار استفاده از داروهاي چشمي مانند کرم‌ها و قطره‌ها، استفاده از قطره‌هاي گوش در حال معمولي، سوراخ شدن و پاره شدن پرده گوش و استفاده از قطره‌ها و اسپري‌هاي بيني در زمان روزه‌داري جائز باشد، فرد مي‌تواند با مصرف رژيم دارويي مورد نياز روزه بگيرد. در صورتي که رژيم درماني فرد به صورت تک دوز يا دوبار در روز باشد، مي‌تواند با تنظيم زمان مصرف دارو در افطار و سحر بدون مشکل مصرف داروها روزه‌داري کند.

با تشکر از:

آقاي دکتر بهادر ميررحيمي و هفته نامه نوین پزشکی


منابع:

Al-Arouj M, et al. Recommendations for management of diabetes during Ramadan: update 2010. Diabetes Care August 2010;33:1895-902.

 

Similar threads

بالا